«Δεν είμαι σίγουρη αν πρέπει να την δημοσιεύσεις αυτές τις ημέρες την συνέντευξή μας. Επικρατεί η αγωνία τις πυρκαγιές, για την καταστροφή…», ακούω την Ηλέκτρα Λαζάρ να μου λέει από την άλλη άκρη του ακουστικού.
Είναι το δεύτερο τηλεφώνημά μας.
Το πρώτο έγινε στις αρχές του μήνα, πριν ακόμα ξεσπάσουν οι πυρκαγιές που βύθισαν την χώρα μας σε πένθος και οργή.
«Θα περιέγραφα τον εαυτό μου ως ένα άτομο που του είναι πολύ δύσκολο να περιγράψει την εαυτή του. Έχω αφήσει έξω από την ποίηση στοιχεία και εικόνες του έρωτα και της καταστροφής· ζηλεύω τα ποιήματα που είναι σχεδόν ενσώματα και σχοινοβατούν», διαβάζω σε πρόσφατη συνέντευξή της.
Η Ηλέκτρα Λαζάρ είναι κλειστή και ασυνήθιστη. Δεν έχει social media, δεν ακκίζεται, δεν σπαταλά χρόνο σε συναναστροφές στα φιλολογικά σαλόνια και λιμάνια. Θα την γνώριζα παρά λίγο σε μια παρουσίαση ποιητικής συλλογής κοινού μας γνωστού.
Οι εκδόσεις Άπαρσις προσπαθούν σκληρά να βγουν στον αφρό εδώ και περισσότερο από δέκα χρόνια. Η γράφουσα τυγχάνει μία από τις πρώτες συγγραφείς που, το μακρινό πια, 2011, εμπιστεύθηκε το καράβι των εκδόσεων του Κεραμεικού για να πλεύσει μαζί τους.
Το πάντρεμα της ποίησης της Λαζάρ, που η ανάγνωσή της μοιάζει με βουτιά σε παγωμένα νερά, με το sui generis εκδοτικό σύμπαν των εκδόσεων Άπαρσις έφερε καρπό: μια βράβευση. Και όχι όποια κι όποια. Μιλάμε για Κρατικά Βραβεία.
Λίγο ένιωσα να νοιάζει την Ηλέκτρα (κάτι που ισχύει σε κάθε περίπτωση στραμμένων προς την ουσία καλλιτεχνών και δημιουργών), μα εύχομαι ο Άπαρσις να γιόρτασε αυτή τη νίκη όπως του αξίζει. Γιατί του αξίζει. Πολύ.
Το βραβείο κόμισε στον εκδοτικό η ποιητική συλλογή «Άγια Νήπια», ένα έγγραφο αποθετήριο προσωπικών βιωμάτων της ποιήτριας που, μόλις σκάνε ως βόμβες στο χαρτί, μεταμορφώνονται ως δια ποιητικής μαγείας σε συλλογικά.
Το μελάνι της επιτελεί την μεταμόρφωση αυτή ή η αναπόφευκτη έκθεσή τους στο βλέμμα του αναγνώστη;
Παραθέτω το ποίημά της που με κέντρισε περισσότερο από όλα της συλλογής, την οποία συνιστώ να προμηθευτείτε. Όσο στερεύει η λογική και η ουσία από εκεί έξω, η ποίηση προμηθεύει τις μέσα μέρες μας (που θα πει την αληθινή μας αλήθεια) με υγρασία που χρειαζόμαστε για να μην αφυδατωθούμε, με Ομορφιά εύθραυστη η οποία, φορές, μας σώζει σαν το πιο γερό καραβόσχοινο.
Ακόμα και αν δεν την αποκρυπτογραφούμε ή την εννοούμε με την πρώτη ανάγνωση εκείνου που Την φέρει.
ΕΡΩΤΗΣΗ
τι είμαστε
ληγμένοι στη βιτρίνα
το πανταχού παρόν αδιάφορο
το άκομψο ανήλιαγο τραπέζι
τι είμαστε
κρυμμένα χέρια στους ύπνους
και χώμα πυροβολημένο
γιατί τέτοια αγωνία για μας
και προοριζόμαστε στο άθεο τούτο σμήνος
γιατί με σιγανή φωνή κι όπως οι βροχές ατέλειωτοι
γιατί μας ξαποστέλνουν δίχως να μας ανοίξουν
κι εγώ κανείς ποτέ
γιατί ηλίθιος παραλήπτης
Η Ηλέκτρα απάντησε γραπτώς στις ερωτήσεις μου που διατύπωσα περισσότερο ως απορίες.
Μια της φράση με συντάραξε, με έκανε να σταθώ επάνω της για αρκετά λεπτά της ώρας.
Το εξώφυλλο της διακριθείσας συλλογής
Ηλεκτρα, πού γεννήθηκες και μεγάλωσες; Πού ένιωσες για πρώτη φορά ότι ανήκεις;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Μπραχάμι. Ανήκα σε μία γειτονιά παιδιών, όπου η ποδοσφαιρική μπάλα δεν είχε φύλο, ούτε τα ποδήλατα και τα ματωμένα γόνατα. Η ίδια γειτονιά μας φανέρωσε πέραν από τα παιχνίδια και τις γιορτές, τους πρόσφυγες από το Κουρδιστάν και τις οικογένειες των Γιουγκοσλάβων.
Τι έχεις σπουδάσει; Επίσης, όταν σε ρωτούν με τι ασχολείσαι, εσύ λες «ποιήτρια»;
Είμαι ανθρωπολόγος με υπόβαθρο στην ανθρωπο-γεωγραφία, την έρευνα, και την εκπαίδευση. Όσο για την ερώτηση σχετικά με το τι ασχολούμαι, προσπαθώ να εξηγήσω κάθε φορά ότι αυτή είναι μία πολύ αόριστη ερώτηση και γι’ αυτό πολύ δύσκολα μπορεί να απαντηθεί. Έχω όμως ναι, στον πυρήνα όλων των δράσεων μου την ταυτότητα της ποιήτριας.
Ποιο βιβλίο διαβάζεις αυτή την περίοδο; Ποιων Ελλήνων και ξένων ποιητών είσαι φαν;
Αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά δυσάρεστη. Ο Αύγουστος έχει περικυκλωθεί από καπνό και εγκληματίες. Μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να κρυφτώ πίσω από ένα βιβλίο, όσο κι αν θα το ‘θελα.
Κατά τ’ άλλα, έχω αφήσει στη μέση μία μελέτη για τον σχιζοφρενικό άνθρωπο, έχοντας προσκαλέσει στις σημειώσεις μου τον Deleuze, τον Guattari, την Sarraute, τον Nijinsky, τον Beckett και τον τρελό Πρόεδρο της Ρηγοπούλου.
Αν δεν είχε μπει στη μέση ο συγκεκριμένος Αύγουστος, θα είχε μεγαλώσει η παρέα. Δεν είμαι φαν συγκεκριμένων ποιητών. Η κάθε εποχή, ακόμη και η κάθε περίοδος, προσκαλεί τα δικά της εποχιακά ποιήματα και τους συγγραφείς τους.
Αισθάνεσαι ότι ανήκεις σε κάποια ποιητική γενιά;
Ποιητική γενιά όχι. Δεν θα έλεγα με σιγουριά πως μπορούμε ακόμη να μιλάμε για ποιητικές γενιές. Για υποκουλτούρες ποίησης, ναι.
Πιστεύω όμως ότι ανήκω στη γενιά της εξουθένωσης· γενιά που εστιάζεται όλο και περισσότερο προς τα μέσα και αισθάνεται και ασφάλεια εκεί μέσα. Μία γενιά ανθρώπων που μέχρι τα 28 θεωρούνται εξαιρετικά μικροί και στα 38 τους νιώθουν κιόλας γερασμένοι.
Πώς ένιωσες μόλις ήρθε η είδηση της διάκρισής σου; Τι μπορεί να αλλάξει, τελικά, ένα βραβείο;
Ξαφνιάστηκα. Την βράβευση δεν μπορώ παρά να τη δω ως ένα γεγονός που τραβάει την εξαιρετικά υποκειμενική αξία των ποιημάτων προς την γη της αντικειμενικότητας. Η συγγραφή είναι έξω απ’ όλα αυτά.
Η Ηλέκτρα Λαζάρ
Γιατί δεν έχεις social media;
Δεν τα θέλω. Όπως δεν θέλω και την τηλεόραση. Πολλές φωνές, πολύς χρόνος που ξοδεύεται.
Ποιοι διαβάζουν ποίηση σήμερα; Μήπως οι φίλοι των ποιητών; Τι εντοπίζεις, τι θεωρείς;
Πολλοί διαβάζουν ποίηση σήμερα. Διαβάζουν όμως συγκεκριμένους ποιητές, ποίηση περιορισμένη- μιας εποχής – κι ελάχιστα, θα έλεγα, ποίηση που γράφεται σήμερα.
Ο ποιητής που γράφει σήμερα δεν αλληλεπιδρά με τον κοινό αναγνώστη. Κι αυτό δεν παρατηρείται μόνο στην ποίηση.
Σχεδόν κάθε μορφή τέχνης έχει αφεθεί σε μία πλήρη απομόνωση και από τις άλλες μορφές τέχνης και από το γενικό κοινό. Να μην μιλήσουμε για την κλασική μουσική, καλύτερα. Ή για την ζωγραφική. Σήμερα η μία τέχνη ενώνεται με την άλλη (βλέπουμε παρουσιάσεις βιβλίων ποίησης με λαούτο, κρουστά, βιολί, κιθάρα κοκ) γιατί δεν μπορεί να σταθεί η καθεμία από μόνη της.
Διότι είναι απολύτως μόνη η κάθε τέχνη. Τόσο ο καλλιτέχνης, όσο και το κοινό είναι κλειδωμένοι σε έναν κύκλο συμβάσεων ξεπερασμένων τρόπων δημιουργίας, πρόσληψης, παρουσίασης κτλπ.
Αν μπορούσα να χρησιμοποιήσω τη φράση «πνευματικό γκέτο», για να περιγράψω αυτό που παρατηρώ στον χώρο της ποίησης, θα το έκανα.
Τι είναι και τι αντιπροσωπεύουν τα Άγια Νήπια, Ηλέκτρα;
Πέραν των παλαιοδιαθηκικών προεκτάσεων που λειτουργούν ως σημειολογική αφετηρία, τα Άγια Νήπια γράφτηκαν για να περιγραφεί αυτός ακριβώς ο τόπος συνάντησης των θυμάτων αυτής της γενιάς και του χαρακτήρα της πονηριάς, της εξόντωσης από το κλειστό και το ανοιχτό σύστημα της ζωής.
Είναι ο τόπος που ο άνθρωπος γίνεται ένα και το αυτό με τον καθρέφτη που κοιτάζεται και κοιτάζει.
Η Ηλέκτρα Λαζάρ
ΑΓΙΑ ΝΗΠΙΑ
Θα σπάσουμε στο φως
Θα αποκολληθούμε από τον μαλακό φλοιό
Σκληροί σαν αρχάριο δρεπάνι
όχι μόνο μοναχοί
μα και τέρατα αλκοολικά
τέρατα απάντρευτα
Θα εξαπλωθούμε
με τις χαζές περιορισμένες μέρες μας
χωρίς καμία αφορμή
στον χώρο της πανευτυχίας
Και θα βγούμε από κει μέσα
από το λιβάνι και τις αγιογραφίες
από τις κλειστές χτισμένες πόρτες
με τα γυρτά μας βλέμματα
και την καχυποψία
Μ’ ένα σκοτάδι απάνω μας
φτιαγμένο από χρόνους
και στον λαιμό να τρέμουνε
σταυρουδάκια χρυσαφένια
Κι από τη μία το λεπτό κοκάλινο χαμόγελό μας
Κι από την άλλη ανύμφευτα λευκά μαχαίρια
Όχι μόνο εμείς ξεδιάντροπα
σαν ξόρκι καταχρασμένο
Όχι μόνο έλξη κατάφαση και φόβοι
αλλά κι εσείς που σουλατσάρετε
χαρούμενοι στη μικροζωή μας
Κι εμείς μέχρι τη λήξη μας
κι εμείς μέχρι το κλειδαμπάρωμά μας
θα τριγυρνάμε
σερσένια πεινασμένα
Βρείτε τα Άγια Νήπια (και) εδώ
