Η ομιλία της Λίας Κυβέλου στην παρουσίαση του βιβλίου "Φωτεινά παράθυρα" της Μαρίας Ντούμα

“Φωτεινά Παράθυρα”
Μαρία Ντούμα

Λία Κυβέλου
Κλινική ψυχολόγος ψυχοθεραπεύτρια, καθηγήτρια
της Ελληνικής Εταιρείας Αναλυτικής Ομαδικής & Οικογενειακής Ψυχοθεραπείας

Ήταν μεγάλη τιμή για εμένα που μου προτάθηκε από την Κυρία Ντούμα να πω δυο λόγια για την συλλογή των ποιημάτων της.
Ο καθένας προσεγγίζει τα πράγματα από την δική του την σκοπιά και εγώ που για χρόνια ακούω με ψυχαναλυτικό πρίσμα αυτά που συμβαίνουν γύρω μου, δεν θα μπορούσα να κάνω με άλλον τρόπο την ανάγνωση και την κατανόηση των ποιημάτων αυτών. Πιστεύω ότι με εμπιστεύτηκε ακριβώς για αυτή την ιδιαιτερότητα μου.
Στην δικιά μου τέχνη η σύνθεση αποτελεί ένα βασικό κομμάτι της δουλειάς. Για αυτό τον λόγο η προσέγγιση μου δεν θα είναι αποσπασματική ανά ποίημα, αλλά συνθετική εκλαμβάνοντας την ανθολογία σαν μια ενιαία οντότητα.

Μια θλίψη και μια μελαγχολία γεμίζει μέσα μου καθώς διαβάζω τα ποιήματα της Μαρίας. Γνώριμα συναισθήματα που αφήνουν μια γλυκόπικρη γεύση.
Με ένα στοίχο η Μαρία Ντούμα μας σκιαγραφεί σχεδόν πλήρως την μάνα της.

Δεν θυμόταν ποτέ την μάνα της χαρούμενη και αναρωτήθηκε μήπως δεν είχε γελάσει ποτέ στην ζωή της.
Τί σημαίνει αυτό για ένα άνθρωπο;! Να βιώνει την μάνα του ότι δεν έχει γελάσει ποτέ;
Πόση θλίψη φέρνει αυτό και μαζί πόση ενοχή για να γελάσει κανείς;
Πόσο βάρος να το κουβαλήσεις σαν παιδί αλλά και μετά σαν έφηβος και σαν ενήλικος;!

Εικόνες μέσα σε μικρές φράσεις, σε λίγες λέξεις όλη η πεμπτουσία της αίσθησης. Αυτό είναι ποίηση για εμένα, η συμπύκνωση μέσα σε ένα στοίχο μιας ιστορίας ολόκληρης.
Λέει στο “ Μαζί” : “...Ο ήλιος ανέβαινε και την δυσκόλευε μέσα στου πένθους της τα μαύρα”...

Η μάνα είναι ένα από τα κύρια θέματα αυτής της ανθολογίας.
Η μάνα η αρχή της ζωής μας.
Η μάνα που ακόμα και όμορφη και νιόπαντρη έχει “πικρή ψυχή”.

Από το ποίημα της η “Κατάρα”, αυτή η μάνα που δεν δίνει ούτε ψωμί στον ζητιάνο... θα είναι καταραμένη.
Ποιός είναι όμως αυτός ο ζητιάνος;
Παρότι με υποσημειώσεις της η ποιήτρια σκιαγραφεί την εποχή και τον τόπο στον οποίο αναφέρεται προσπαθώντας να “δικαιολογήσει” την μάνα...Λέει, οι γυναίκες στην Θεσσαλία ήταν γεμάτες βάσανα... οι χωρικοί ήταν εχθρικοί με τους ζητιάνους...Για αυτό δεν τους δίνανε ψωμί...
Για αυτό που νομίζω ότι μιλάει, είναι για αυτή την μάνα που δεν δίνει ούτε χαμόγελο στο ίδιο της το παιδί. Το χαμόγελο της μάνας είναι ότι το ψωμί για τον ζητιάνο. Το παιδί της είναι ο ζητιάνος.

Στα ποιήματα της “Νοσταλγία” μας μιλάει για την προσδοκία ότι κάτι καλό θα έρθει στο μέλλον...
'' Τότε που πίστη είχαμε πως κάτι αληθινό σημαίνει η καμπάνα”...λέει.
Και ακολουθεί η πικρή γεύση πως χάθηκε αυτή η ελπίδα.
... “Όνειρα παιδικά που φύγαν με τα χρόνια”.

Η ποιήτρια μας μεταφέρει στα παιδικά μας χρόνια τότε που η φαντασία μας ήταν ελεύθερη να κυμανθεί στα σύννεφα σχηματίζοντας δράκους με ανοιχτά στόματα ή μικρά παιχνιδιάρικα σκυλάκια. Ένα καταφύγιο να γίνουμε ένα με τον ουρανό, να καθρεφτίσουμε τους φόβους μας και τα όνειρα μας με φιγούρες από τα παραμύθια.
“Όταν μεγάλωσα” λέει “ήμουν πάντα λίγο φευγάτη”.... “Πράγμα πολύ επικίνδυνο”... Η ποιήτρια νιώθει ότι η κοινωνία των ενηλίκων δεν επιτρέπει τέτοια πράγματα, και με το “κεφάλι πλέον κάτω” αποφασίζει να μην κοιτά τα σύννεφα.
Προσγειώνεται; Τί θα κάνει το κομμάτι της αυτό το ονειροπόλο; το παιδικό; το δημιουργικό;
Αυτό το κομμάτι της λέει θα ταυτιστεί με μια γυναίκα δακρυσμένη που κάτι θέλει αλλά το αγνοεί...και από τότε, αυτή η γυναίκα θα την ακολουθεί παντού, θα γίνει Ένα με εκείνη...Γιατί όταν αγνοούμε τα συναισθήματα μας, αυτά μένουν εκεί απολιθωμένα και μας τραβάνε από το μανίκι, γίνονται αυτά οι ζητιάνοι που ζητάνε έτσι το μερδικό τους από την ζωή μας.
Η Ντούμα το κάνει ποίημα, εμείς στην ψυχανάλυση αυτό το λέμε “μετουσίωση”.
Η τέχνη έρχεται να εκφράσει το ανείπωτο του βιώματος του συναισθήματος, και όταν αυτό αποκτήσει λόγια μπορεί να μοιραστεί, παύει να είναι βουβό, μας ακουμπάει γιατί για αυτό το οποίο μιλάει ακουμπάει στο δικό μας “ ανείπωτο”, μας αγκαλιάζει και το αγκαλιάζουμε.

Ένα άλλο στοιχείο που βλέπουμε στα ποιήματα της Μαρίας Ντούμα είναι η νοσταλγία που προσωποποιείται μέσα από την φύση. Τα σπαρτά, ο κάμπος, ο κορμός του δένδρου / μάνα, γίνονται τα νήματα για να μας οδηγήσει πίσω στον χρόνο και στις αναμνήσεις.
Στο ποίημα της “Επιστροφή” λέει:
“Κάτω από τις φυλλωσιές της Μεγάλωσε, ονειρεύτηκε, έκλαψε... Ήθελε να πάει κοντά της Ν' αγκαλιάσει τον κορμό της ... Κοντοστάθηκε... Τι να φοβήθηκε το δένδρο ή τον εαυτό της;”
Μια φυλλωσιά πόσα συναισθήματα κρατάει στην αγκαλιά της;
Αυτό στην ψυχανάλυση το λέμε “Συμπύκνωση”. Το βλέπουμε στα όνειρα όταν ο ονειρευόμενος προσπαθεί να τα αναλύσει. Ένα δένδρο δεν είναι ποτέ μόνο ένα δένδρο και σίγουρα δεν είναι το ίδιο για όλους, ακόμα ούτε το ίδιο πάντα για τον ίδιο τον ονειρευόμενο.
Για αυτό χρειαζόμαστε τους ποιητές όπως έλεγε και ο Freud για να μας εξηγήσουν μέσα από τα λόγια τους όλα αυτά που νιώθουμε και δεν μπορούμε να πούμε.

Η ποιήτρια μπορεί και βλέπει μέσα στα μάτια των ανθρώπων που συναντά, αλλά και ερμηνεύει. Συνδυάζει την ανάμνηση από το βλέμμα που είχε “το κουτσό” γαιδουράκι των παιδικών της χρόνων,
“... Θλιμμένα τα μεγάλα μάτια του με το κεφάλι σκυφτό, πάντα βουβό και υπάκουο”
με το βλέμμα ανθρώπων που συνάντησε μετά... “ανθρώπων ανήμπορων, υπάκουων από ανάγκη”. Έρχεται να μας θυμίσει ότι η ανάγκη συνθλίβει, σε κάνει “ ανήμπορο” και κάποιες φορές “υπάκουο”.

Στο ποίημα της “Ομίχλη” μας μιλάει για την λήθη, για το ξεθώριασμα της μνήμης. “Του χρόνου η ομίχλη όλα τα σκέπαζε αργά αθόρυβα”.
Ενώ εμείς νομίζουμε ότι θα μείνουν “όλα ζωντανά και νέα” μας λέει.

Μια ολόκληρη εποχή, όπως τα φοιτητικά χρόνια... χωράνε σ΄ ένα ποίημα.
... “βράδια φοιτητικά από τη Νομική της Σόλωνος”... “τέτοια βράδια σε ψάχνουν να σε βρουν για να αγαπήσεις πάλι τα χρόνια εκείνα τα φοιτητικά”.
Η συλλογή ποιημάτων της Μαρίας μοιάζει με μια ψυχανάλυση. Φλας που ανάβουν φωτίζουν και σβήνουν από την ζωή της, φλας όμως που έχουν την δύναμη και ξυπνάνε και δικές μας πτυχές του παρελθόντος.

Μας μιλάει για το πως ο χρόνος μπορεί να μαλακώσει τα συναισθήματα
Θέλει να “την γλυκάνει την σκληράδα της ατίθασης νιότης”.

Στο ποίημα που δικαιολογημένα πήρε το όνομα της ολόκληρη η συλλογή τα “Φωτεινά παράθυρα”, μας δίνει την εικόνα του πόσο διαφορετικές, δίπλα αλλά και άλλες είναι οι ζωές μας. “...κάθε παράθυρο ένας κόσμος” και η επικοινωνία με τον έξω κόσμο η μόνη διέξοδος μέσα στην ζεστασιά που δίνει το σκοτάδι της νύχτας και χάνεται με το φως της ημέρας.

Μέσα από τα “Έρημα σπίτια” που κάθονται ήσυχα και αθόρυβα πεθαίνουν, μας μιλάει και για τον δικό μας κύκλο ζωής.
“ Θα ξεθωριάσουν θα ξεφτίσουν Μια μέρα θα γίνουν άμορφη μάζα υλικών”.

Και συνεχίζει με “Το βεραντάκι” που είχε στοιχειώσει τα όνειρα της για δεκαετίες...
“...έκθετο με το κάγκελο λεπτό πρόχειρα τοποθετημένο”... “Να μην μπορεί να κρατηθεί Να κινδυνεύει να φύγει το σαθρό το κάγκελο” κάθε στιγμή.
Για ποιόν μιλάει, αν όχι για εκείνη, για εμένα, για εσάς που ανά πάσα στιγμή κινδυνεύουμε να γκρεμιστούμε από αυτά που μας στοίχειωσαν στο παρελθόν;!

Αυτές οι αναμνήσεις βρίσκονται στο “στενό” που ενώ διάβηκες πολλούς δρόμους χωρίς να το φέρνεις στο μυαλό σου, αυτό παρέμενε εκεί να σε περιμένει. Όταν γύρισες του έριξες μια ματιά αλλά δεν άντεξες να το ξαναπεράσεις...
Πόσες φορές δεν το κάνουμε αυτό;! πόσο θέλουμε αλλά και μπορούμε να ξαναμπούμε μέσα στις παλιές μνήμες;
Νομίζουμε ότι τότε θα έρθει το τέλος του κόσμου, και εμείς και οι αναμνήσεις μας θα λιώσουν σαν την ζάχαρη έξω στην βροχή “και δεν θα μείνει τίποτα από μας”.

Η ποιήτρια ταυτίζεται επίσης με τον ήλιο και αποφασίζει να ζήσει, με την βροχή και παύει να την φοβάται, και όταν απομακρύνεται από αυτά έρχεται μια Άνοιξη που νιώθει ότι όλα χάθηκαν και μόνο ένα απαλό θρόισμα των φύλλων απομένει σ΄ αυτή την “χαμένη Άνοιξη”!

Πόσο παραστατικά μας μιλάει για όλες τις έννοιες που ακουμπούν το βράδυ στο προσκεφάλι μας, για να αναρωτηθούμε τι θα τις κάνουμε όλες αυτές... και να “ελπίσουμε” ότι δεν θα τις βρούμε εκεί όταν θα ξημερώσει!

Όσο για τα όνειρα που κάνουμε και τις προσδοκίες, έχουν πετάξει πια μακριά και τώρα πασχίζουμε να φτιάξουμε άλλα πιο γερά και στέρεα “να αντέξουν στο χρόνο”.

Ντράπηκες που πλανήθηκες...λέει. “Ήταν περίτεχνο το περιτύλιγμα τους και ισχυρίστηκες ότι δεν ήξερες τι περιείχε μέσα.”

Τα όνειρα που δεν περπατούσαν τα πυροβολούσε.
“ Με πλήγωναν” μας εξομολογείται. “ Με φόρτωναν την νύχτα με εφιάλτες”.
Τα όνειρα κύριο θέμα της Μαρίας Ντούμα στα ποιήματα της.
Άλλη μια μεγάλη σχέση με την ψυχανάλυση!
Τα όνειρα που μας μιλάνε για όλα αυτά που στην ζωή της μέρας, λίγο τολμάμε να ακουμπήσουμε.

“ Ψυχές παιδικές σε κορμιά γερασμένα...ψάχνουν αυτά που δεν βρήκαν, αυτά που δεν πήραν”!
Τα παιδικά πρόσωπα που είναι πονεμένα και φοβισμένα θα αναζητάνε λύτρωση.

Μέσα στο σκοτάδι οι πληγές σαν μαύρες τρύπες σε ρουφάνε.
Όσο και αν παλεύεις μέσα στο σκοτάδι, ο φόβος θα μπαίνει από παντού, και όταν πια θα βρίσκεσαι στον πάτο της θάλασσας...και εκεί θα σε περιμένουν οι πληγές σου γελώντας σαρκαστικά.

Και η δίψα;
Επιτρέπετε τάχα η δίψα; “ δεν επιτρέπεται ανακοίνωσαν” μέσα από τα “τρύπια όνειρα” χάνεται το νερό και δεν μένει να ποτιστούν οι ελπίδες και έτσι δεν θα έχουμε “Στάλα νερό” και ελπίδα αυτό το καλοκαίρι.

Στο ποίημα της η “Ύβρις” τα γέλια υπάρχουνε “κρυφά”. Είναι ντροπή να μην είσαι δυστυχής. Δυστυχής όπως η μάνα που είδαμε στα πρώτα ποιήματα... και η τιμωρία και ο διωγμός έρχεται από την κοινωνία, όπως έλεγε και για την μάνα. Είναι όμως μόνο από την κοινωνία ή έρχεται και από τις ενοχές σε σχέση με την μάνα; Να είσαι εσύ ευτυχής ενώ η μάνα σου δεν ήταν; Ύβρις!

Λίγα “θέλω” απέμειναν.

Ο έρωτας ζεστό κόκκινο αίμα στην παλάμη της...

“Μια στάλα αίμα”
... “Δεν ήξερε δάκρυ αν έπεφτε ή μια στάλα αίμα”.

Για το ποίημα “ Χωρίς Ιθάκες” τί να πω;!
“Δεν θέλαμε το δρόμο τον μακρύ να δούμε που τέλος του ήταν η Αρχή”!
Αλίμονο από εκεί που ξεκινήσαμε θα πάμε μας λέει η ποιήτρια

“Χωρίς δάκρυα... χωρίς ελπίδα... Η μαύρη τρύπα πίστεψες πως έκλεισε...”
Οι πληγές, τα ρήγματα, οι μαύρες τρύπες που έχουν ανοιχτεί μέσα μας από πολύ καιρό με χώμα άδικα προσπαθούμε να γεμίσουμε. Μας λέει.

Όμως εμείς ακούμε, ότι με τα ποιήματα της μπόρεσε και ακούμπησε πολλά μέσα της και μέσα μας και οι μαύρες τρύπες ίσως να γίνανε περισσότερο φωτεινές.