13+1 ερωτήσεις για ένα νέο βιβλίο και τη συγγραφέα του

Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη:  «Πατρίδα ξένη», Εκδόσεις άπαρσις 

Η Μάγδα Παπαδημητρίου Σαμοθράκη, γεννήθηκε στην Αθήνα, τον Νοέμβριο του 1963. Εργάστηκε επί είκοσι επτά χρόνια στον ΟΤΕ. Μαθήτευσε δίπλα στον ποιητή, πολιτικό και πρεσβευτή της Unesco Γιάννη Κουτσοχέρα. Συνεργάζεται με την ηλεκτρονική ενημερωτική ιστοσελίδα e-pieria και είναι ανταποκρίτρια του Κοινωνικού Δικτύου για τα βιβλία Bookia στην Πιερία και στην Τήνο. Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο του νομού Πιερίας. Είναι μέλος της Παγκόσμιας Ένωσης Ποιητών και ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Συγγραφέων Πιερίας. Έχει βραβευτεί για το έργο της από τον Δήμο Κατερίνης, την Παναιτωλοακαρνανική Συνομοσπονδία και το Λογοτεχνικό περιοδικό «Κέφαλος». Ποιήματά της δημοσιεύτηκαν στο ιταλικό πολιτιστικό έντυπο Paesaggi Del’ Anima, Edizioni Universum, 2017.
Ποίηση και πεζογραφία: Χωρίς ταυτότητα, αυτοέκδοση, 1988, Ιριδίσματα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1990, Ηώ, εκδόσεις Γκοβόστη, 1992,Το ταξίδι του Έρωτα από τον Όλυμπο στου Αιγαίου τα κύματα, Εκδοτική Όλυμπος, 2008, Καθρέφτης ψυχής, εκδόσεις Άνεμος, 2011, Ζωή σε θαλασσοσταλιές, εκδόσεις Έναστρον, 2014, Στο κόκκινο τ’ ουρανού, εκδόσεις Πνοή, 2017, Αντανακλάσεις, με την εικαστική Ματιά του Παναγιώτη Φτάρα, αυτοέκδοση, 2019, β’ εκδ. 2020
Συμμετοχή σε συλλογικά έργα : Διηγήματα Εγκλεισμού, εκδ. Άπαρσις, Ημερολόγιο 2021, εκδ. Άπαρσις
Ηλεκτρονικό βιβλίο: Ο Ασυμβίβαστος: Πάνος Μεϊντάνης-Γέρο-Ανένδοτος, βιογραφία Γιώργου Δ. Παπαδημητρίου, 2015

Οι τραγικές ιστορίες που προξένησαν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εμφύλιος και η δικτατορία των συνταγματαρχών είναι ο καμβάς στο μυθιστόρημα “Πατρίδα Ξένη”. Τόποι όπου διαδραματίζονται οι ιστορίες των ηρώων το Αγρίνιο, η Θεσσαλονίκη, η Αθήνα, το Άουσβιτς, το Κροστσιένκο. Κυριαρχεί η προσωπικότητα του Γιώργου Παππά, (1916-1999), που διετέλεσε βουλευτής της Ένωσης Κέντρου και αργότερα Υπουργός του ΠΑΣΟΚ. Οι Σεφαραδίτες Έλληνες Εβραίοι Ζαχαρίας και Ελισεβά Ναχμία, ο χωροφύλακας Κοσμάς Ξυπολυτέας με τη γυναίκα του Ελευθερία, και ένας νεαρός δικηγόρος, είναι οι λοιποί σημαντικοί ήρωες. Στο μυθιστόρημα, που δεν στερείται το στοιχείο του “μυστηρίου”, εξαίρονται οι αγώνες των αριστερών αγωνιστών και διατυπώνεται το ερώτημα αν οι επόμενες γενιές θα  καταφέρουν να συνεχίσουν τον αγώνα αυτών που θυσίασαν τη ζωή τους για την Δημοκρατία.                                           

Απόσπασμα από το βιβλίο:

«Ελισεβά, ας κρίνει η ιστορία τον αγώνα μας. Σταθήκαμε στα πόδια μας, βγήκαμε από τις στάχτες μας και ξαναγεννηθήκαμε. Εμείς δώσαμε ό,τι μπορούσαμε για την Ελλάδα, για τον Αγώνα. Τώρα που όλα τούτα τα φριχτά πέρασαν στο παρελθόν.

Δυσκολεύομαι να μιλήσω για μίσος. Ποιους να τιμωρήσουμε; Τους κατακτητές ή τους δικούς μας; Όχι δεν ήταν Έλληνες αυτοί, φίδια ήταν. Μισούσαν τον κομμουνισμό και πήγαν με τον διάβολο προκειμένου να μας αφανίσουν. Τον υπηρέτησαν. Τον προσκύνησαν. Κερδοσκόπησαν εις βάρος μας. Δεν πρέπει να μείνουν τα εγγόνια μας στην άγνοια. Δεν πρέπει να τ’ αφήσουμε να ξεχάσουν όλα αυτά. Τα βιβλία μάλλον δεν θα γράψουν αυτή την προδοσία. Εμείς είμαστε όμως η Ιστορία. Όσοι ζήσαμε αυτόν τον εφιάλτη, δεν πρέπει να σιωπήσουμε. Το ημερολόγιο το έχω κρύψει στο συρτάρι της ντουλάπας. Κάτω από τα ρούχα. Πάρε το και συνέχισε το. Η μνήμη θα σώσει Ελισεβά τις επόμενες γενιές και είμαστε υπεύθυνοι απέναντι της. Ας φτάσουν στην Ιθάκη τους, ας είναι ελεύθερα άτομα αλλά όχι με λησμονιά”.

-Κυρία Παπαδημητρίου, μιλήστε μας για το νέο βιβλίο σας, ποιο ήταν το έναυσμα της συγγραφής του, και  ποιο είναι ιστορικοπολιτικό στοιχείο που θα υπογραμμίζατε στην πενηντακονταετή χρονική διάρκεια της αφήγησής σας;

Ευχαριστώ πρώτα εσάς κυρία Μανάκη αλλά και το Fractal για τη φιλοξενία. Το βιβλίο αυτό το αφιερώνω στους αγώνες του θείου μου Γιώργου Παπαδημητρίου αλλά και όλους όσους αγωνίστηκαν, βασανίστηκαν, θανατώθηκαν κατά του φασισμού και του ναζισμού στη χώρα μας. Περισσότερο βάρος δίνω στον Ελληνικό Εβραϊκό πληθυσμό. Θα υπογράμμιζα τα χρόνια της κατοχής και τον εμφύλιο. Όχι ότι η δικτατορία δεν ήταν η συνέχεια τους.

–Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας αναφέρεται: “Μέσα από πέντε δεκαετίες του εικοστού αιώνα (1935-1975), οι ζωές τους (των ηρώων)βιώνουν την ιστορία της αλυσοδεμένης Ελλάδας που αγωνίζεται για την Εθνική Ανεξαρτησία της, χωρίς ντόπιους και ξένους προστάτες, κάτω από το μαύρο πέπλο του φασισμού και του ναζισμού.” Παρά τις παθογένειες του πολιτικού χώρου κατά την περίοδο μετά τη λήξη του εμφυλίου και μέχρι την κατάληψη της εξουσίας από τη χούντα, που αντανακλούσαν και στη δημόσια ζωή, πιστεύετε ότι δεν υπήρξε δημοκρατία στη χώρα; 

Αυτό το χρονικό διάστημα που αναφέρεστε, δεν υπήρχε πραγματική δημοκρατία στη χώρα όσο και να το θέλουν κάποιοι να το πιστεύουν. Υπήρχαν τα κοινωνικά φρονήματα, το φακέλωμα των πολιτών, οι παρακολουθήσεις, η τρομοκρατία με όλες τις μορφές της. Ακόμη κι αν οι κυβερνήσεις δεν το φανέρωναν επίσημα, μέσα στην κοινωνία υπήρχαν οι διαχωρισμοί από τους ανθρώπους τους. 

-Έχετε την άποψη ότι ο συγγραφέας οφείλει να καταθέτει την πολιτική του ταυτότητα μέσα από τη μυθοπλασία του εμμένοντας στις προσωπικές του απόψεις, ως συμβολή στον αγώνα των ιδεών ή της παράταξης που πιστεύει (ή εντάσσεται), ή, ότι ξετυλίγοντας το μύθο που αφηγείται, όταν εμπλέκεται και η μεγάλη Ιστορία, οφείλει να εκφέρει και απόψεις του “αντίπαλου δέους”, ώστε η αφήγησή του να έχει έναν αντικειμενικό χαρακτήρα; 

Αυτό το μυθιστόρημα είναι βασισμένο σε αληθινά ιστορικά γεγονότα. Μόνο οι ήρωες των δυο οικογενειών είναι μυθοπλαστικοί. Όσο και να θέλει ο συγγραφέας να κρύψει την πολιτική του ταυτότητα, σίγουρα θα εκφραστούν κάποια στιγμή οι προσωπικές του σκέψεις και τα βιώματα του. Στο εν λόγω βιβλίο, που μπορώ να το χαρακτηρίσω ως μαρτυρία ή βιογραφία του θείου μου, ήταν δύσκολο να αποποιηθώ την πολιτική μου σκέψη αφού αφορά τη ζωή και τους αγώνες του.

Γαλουχήθηκα δίπλα του! 

-Ο εβραϊκός πληθυσμός της Ελλάδας στο μεγαλύτερο μέρος του έζησε το μαρτύριο του ολοκαυτώματος. Πράγματι υπήρξαν καταδότες, πολλοί εκ των οποίων από την ίδια φυλή (πχ αρχιραβίνος Κόρετς και Βιτάλ Χασόν που έδρασαν στην Θεσσαλονίκη), αλλά και πολλοί Έλληνες προστάτες των Εβραίων, πολίτες με κίνδυνο της ζωής τους, αλλά και μέλη του ΕΑΜ, όπως χαρακτηριστικά αναφέρετε στο βιβλίο σας. Είναι ο ελληνικός λαός, ένας λαός αφιλόξενος, ή μήπως είναι πάγια τακτική των απανταχού φτωχών λαών η αδυναμία να δεχθούν το διαφορετικό, τον “ξένο”, κυρίως από τον φόβο ότι τους αρπάζει το ψωμί μέσα από τα χέρια;  

Όχι, ο Ελληνικός λαός δεν είναι αφιλόξενος και το έχει αποδείξει. Σε κάθε λαό όμως υπάρχουν οι καλοί και οι κακοί, που οι δεύτεροι αμαυρώνουν την εικόνα του. Ιδιαίτερα σε δύσκολες εποχές που υπάρχει ο νόμος της επιβίωσης. Το ζήσαμε και στη Μικρασιατική καταστροφή αλλά και στην Κατοχή. Σε άλλες περιόδους όπως τη δικτατορία αλλά και σήμερα, στα χρόνια της κρίσης έπαιξε σημαντικό ρόλο η άγνοια αλλά και η πολιτική ορισμένων πολιτικών χώρων που επηρέασε μερίδα του λαού αλλά όχι στο σύνολο του. Αφού υπήρχαν μέσα στον Εβραϊκό λαό αυτοί που «πούλησαν» τους ομοεθνείς και τους ομόθρησκους, φυσικό δεν ήταν να υπάρχουν και στον χριστιανικό αφού στο σχολείο μας έλεγαν ότι οι κακοί Εβραίοι σταύρωσαν τον Χριστό;

–Στα νεώτερα χρόνια ήταν διαδεδομένη η θολή άποψη ότι όλοι οι Εβραίοι ήταν πλούσιοι, στηριζόμενη πιθανόν στην ανθρώπινη ανάγκη ωραιοποίησης ή ακόμη και αποκήρυξης ενός ενοχικού παρελθόντος. Η ίδρυση  και μόνο της Federation αποδεικνύει ότι ένα μεγάλο μέρος του εβραϊκού πληθυσμού ήταν φτωχοί λιμενεργάτες. Ποια η επίδραση του γεγονότος στον ήρωά σας Ζαχαρία Ναχμία; 

Ο Ζαχαρίας Ναχμίας είναι ο αγαπημένος μου ήρωας. Δεν αρκέστηκε ότι ο πατέρας του ήταν έμπορος και θα μπορούσε να ακολουθήσει την πεπατημένη. Έκανε την αυτοκριτική του, μελέτησε τους Έλληνες φιλοσόφους, κράτησε τα θετικά και αρνητικά της φυλής του και αγωνίστηκε όπως κι άλλοι ομοεθνείς του για τη λευτεριά της Ελλάδας. «Πρώτα Έλληνας και μετά Σεφαραδίτης». Σε πείσμα αυτών που λένε ότι οι Εβραίοι είναι φιλοχρήματοι και όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά που τους επωμίζουν. Στο τέλος έκανε τον απολογισμό του: «Ελισεβά, ας κρίνει η ιστορία τον αγώνα μας. Σταθήκαμε στα πόδια μας, βγήκαμε από τις στάχτες μας και ξαναγεννηθήκαμε. Εμείς δώσαμε ό,τι μπορούσαμε για την Ελλάδα, για τον Αγώνα. Τώρα που όλα τούτα τα φριχτά πέρασαν στο παρελθόν. Δυσκολεύομαι να μιλήσω για μίσος. Ποιους να τιμωρήσουμε; Τους κατακτητές ή τους δικούς μας;»  

-Προφανώς κάποιες ηθικές αρχές και κάποιες πολιτικές ιδέες σας ελκύουν και ίσως αποτελούν τον πυρήνα για να ξετυλίξετε μια ιστορία. Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που σας ενέπνευσαν στην προσωπικότητα του Γεώργιου  Παπαδημητρίου ώστε να ασχοληθείτε μαζί του;  

Πρώτα να πω ότι η ανάμιξη του θείου μου με τον αγώνα, περισσότερο στη δικτατορία που έχω και προσωπικά βιώματα, είχε αντίκτυπο στις οικογένειες όλων των αδελφών του. Ο πατέρας μου διώχθηκε από τον στρατό που ήταν αξιωματικός, ο άλλος διώχτηκε από τη θέση του διευθυντή του ΟΤΕ και ο τρίτος, ο εφοριακός διώχθηκε στο Σουφλί. Όλοι είχαμε επιπτώσεις από τις εξορίες και τις φυλακίσεις. Με ενέπνευσε το ήθος, η εντιμότητα, η αγάπη για την πατρίδα που ήθελε εκείνος: της πραγματικής ανεξαρτησίας και δικαιοσύνης. Ακόμη ότι δεν κοίταξε ποτέ το προσωπικό του συμφέρον μπροστά στην πατρίδα. Να αναφέρω το γεγονός ότι τα εφτά εκατομμύρια που του πρόσφεραν στην αποστασία, μη έχοντας περιουσία, και δεν τα δέχτηκε γιατί δεν ήθελε να πουλήσει τα πιστεύω του. Και το ότι ενώ βρισκόταν στην εξορία στα Κύθηρα, πήγε ένα σκάφος σταλμένο από τον Ανδρέα Παπανδρέου για να τον φυγαδεύσει στο εξωτερικό και αρνήθηκε. Δεν εκμεταλλεύτηκε τους αγώνες του όπως άλλοι. Περισσότερα προσέφερε παρά έλαβε. Ναι, η πατρίδα ήταν ξένη για εκείνον και τα οράματα του. Δεν ήταν λίγα τα στοιχεία του που με ενέπνευσαν και νιώθω υπερήφανη για εκείνον.

-Ποια σκηνή του έργου, σας προκάλεσε τη μεγαλύτερη δυσκολία στη γραφή της ή στο συναισθηματικό σας κομμάτι; 

Υπάρχουν πολλές φορτισμένες συγκινητικές στιγμές στο μυθιστόρημα και είναι δύσκολο να επιλέξω. Σίγουρα η σκηνή των βασανιστηρίων. Του θείου μου αλλά και του Εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Ακόμη και οι σκηνές στο Άουσβιτς και του Κροστσένκο, που για το δεύτερο δεν μπορώ να αποκαλύψω. Θα το καταλάβουν εύχομαι οι αναγνώστες. Αρκετές από αυτές έκλαιγα κι εγώ στη διάρκεια της συγγραφής.

-Από τα προγενέστερα έργα σας διαπιστώνω ότι σας ελκύει η νεώτερη Ιστορία. Τι είδους έρευνα προτιμάτε να κάνετε, εννοώ στο διαδίκτυο, σε βιβλιοθήκες σε ιστορικά αρχεία ή σε εφημερίδες, ή σε όλα αν χρειαστεί, και πόσο χρόνο είστε διατεθειμένη να ξοδέψετε προκειμένου να γράψετε ένα βιβλίο; 

Ναι, μέχρι τώρα μ’ ελκύει η νεότερη ιστορία αλλά δεν αποκλείω να πάω και στον προηγούμενο αιώνα, αν με προκαλέσει το θέμα. Το διαδίκτυο είναι σημαντικό εργαλείο για την έρευνα. Οι βιβλιοθήκες που βρίσκουμε μέσα σ’ αυτό, είναι η αρχή που με οδήγησαν σε άλλες πηγές, όπως τα λογοτεχνικά βιβλία, βιογραφίες που έχουν γραφεί για τα γεγονότα. Ακόμη και οι εφημερίδες της εποχής αλλά και το φωτογραφικό υλικό. Όπως ξέρουμε, οι φωτογραφίες είναι το ισχυρό ντοκουμέντο για τους ιστορικούς του μέλλοντος. Έτσι και για τους συγγραφείς που αποτυπώνουν σε λόγο το κλικ του φωτογράφου. Ο χρόνος είναι απεριόριστος προκειμένου να βγει ένα καλό αποτέλεσμα. Δεν με βιάζει κανείς για να το εκδώσω σε καθορισμένο χρόνο. Σ’ αυτό χρειάστηκα δυο χρόνια. Στο προκείμενο, σημαντική και αμέριστη ήταν η βοήθεια του συγγραφέα Λέοντα Ναρ αλλά και της Γεωργίας Πανταζή που μέσα από το blog της, «Agriniomemories.blogspot.com, γνώρισα καλύτερα το Αγρίνιο της εποχής.

-Ποιες ιστορικές περίοδοι, πλην της αναφερόμενης στο παρόν βιβλίο, βρίσκετε ότι θα είχαν για εσάς ιδιαίτερο ενδιαφέρον ώστε να αποτελέσουν τον καμβά κάποιου επόμενου βιβλίου σας;  

Πάντα μου αρέσει να ανακαλύπτω και να διεισδύω βαθιά σε γεγονότα ή πρόσωπα που δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό. Όπως στο προηγούμενο που ήταν για τη Β. Ήπειρο. Για εκείνο το βιβλίο με βοήθησε ο συγγραφέας Τηλέμαχος Κώτσιας με τα βιβλία και τις μαρτυρίες του. Το επόμενο βιβλίο μου θα έχει σχέση με την Τήνο, το αγαπημένο μου νησί, στα δύσκολα χρόνια της απομόνωσης, που ο τουρισμός δεν το είχε ακόμη κατακλύσει αλλά και για την Τέχνη και  τους ανθρώπους του. 

-Υπάρχουν συχνά πραγματικοί άνθρωποι, πέρα από τον θείο σας Γιώργο Δ. Παπαδημητρίου, που είναι παρών και στο υπό συζήτηση βιβλίο, πάνω στους οποίους στηρίζετε τους χαρακτήρες των μύθων σας; 

Μπορώ να αναφέρω τη Μαρία Δημάδη, τη Λέλα Καραγιάννη, τον Αλέξανδρο Ντούβα που ήταν ένας εκ των Αρχειομαρξιστών στο Αγρίνιο, τον Βλάχο στα γεγονότα των αγροτών της Σφήνας, τον Τολιόπουλο που ήταν διοικητής της Ασφάλειας της  Αιτωλοακαρνανίας και πολλούς άλλους…

–Πως επιλέγετε τα ονόματα των χαρακτήρων στα έργα σας; 

Τα ονόματα τα επιλέγω ανάλογα με τον χαρακτήρα του καθενός. Τυχαίνει να είναι ονόματα μελών της οικογένειας μου. Πχ τον Ζαχαρία τον επέλεξα επειδή προέρχεται από τη Παλιά Διαθήκη και είναι Εβραϊκό. Κατά σύμπτωση είναι το όνομα του γιου μου. Της Ελευθερίας είναι συμβολικό, γιατί αγωνιζόταν αρχικά για την ελευθερία της από τον ταγματασφαλίτη Κοσμά και μετά συνειδητά για την πατρίδα της. Όπως συμβολικά είναι της Μαριάμ και της Ελισεβά. Συνήθως κοιτώ τα ονόματα που συνηθίζονται στον τόπο όπου εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα για να μη φαίνονται ξένα.

-Υπάρχει κάτι που θα μπορούσατε να αποποιηθείτε προκειμένου να γίνεται ένας  πιο εμπορικός συγγραφέας ή κάτι στο οποίο θα επιμένατε προκειμένου να προσελκύσετε μεγαλύτερο αριθμό αναγνωστών;   

Ενδιαφέρουσα κι αυτή η ερώτηση. Όχι, δεν θα μπορούσα να αποποιηθώ κάτι. Δεν κάνω εκπτώσεις στα ιδανικά και τις αξίες που με μπόλιασαν οι γονείς μου, ο δάσκαλος μου και Ποιητής Γιάννης Κουτσοχέρας που ο στίχος του: «Να αγωνίζεσαι πάντα για το καλό του Ανθρώπου» καθόριζε τη ζωή μου. Ούτε να αποποιηθώ τα λόγια του θείου μου Γιώργου Παπαδημητρίου «Δεν είναι καιρός για θρήνους και μοιρολόγια. Χρειάζεται αγώνας». Πιστεύω ότι δεν ζούμε σε εποχές που να γράφουμε για ηλιοβασιλέματα και έρωτες, ούτε για να χαϊδεύουμε τα μάτια και τα αυτιά των αναγνωστών. Εγώ επέλεξα να γράφω για να προβληματίσω τους αναγνώστες. Σίγουρα τα βασανιστήρια δεν είναι θέμα που αρέσουν σε πολλούς. Για μένα αυτός είναι ο δρόμος που πρέπει ν’ ακολουθήσω και να μη τους προδώσω. Πιστεύω ότι υπάρχει ικανοποιητικό κοινό που του αρέσει να διαβάζει τέτοια βιβλία. Ο χρόνος θα το δείξει.

–Θεωρείτε τη γραφή περισσότερο ως μία ευγενή ή ως μια πνευματική ενασχόληση; Μπορείτε να αναφέρετε μια εμπειρία σας μέσα από την οποία διαπιστώσατε τη δύναμη της γλώσσας;  

Τη θεωρώ ευγενή και πνευματική ενασχόληση. Ο συγγραφέας σκύβοντας στο γραφτό του με αφοσίωση, μπαίνοντας στη διαδικασία να τηρήσει τον σωστό λόγο, παιδεύοντας το λεξιλόγιο του, ανασύροντας μνήμες και εικόνες, οργανώνοντας τις σκέψεις του ώστε να τις μεταλαμπαδεύσει στον αναγνώστη προς προβληματισμό, μόνο ευγενικά συναισθήματα μπορεί να νιώθει. Στην Ποίηση από όπου άρχισα χωρίς να τη σταματήσω, πιστεύω πως είναι μεγαλύτερη η δύναμη της γλώσσας μας από ότι στο πεζό. Αρκεί να τη σέβεσαι, να τη γνωρίζεις, να τη νιώθεις. Για μένα η πένα πρέπει να ματώνει στα χέρια του καθένα που αποπειράται να αναμετρηθεί μαζί της. Η γλώσσα μας είναι έρωτας κι έτσι πρέπει να τη φερόμαστε.

-Πείτε μας μια πιθανά πραγματοποιήσιμη ευχή για την Ελληνική Λογοτεχνία.

Μια ευχή που θα μπορούσα να κάνω είναι να μεταφράζονται περισσότερα βιβλία στο εξωτερικό ώστε να γίνει γνωστή η γραφή τους αλλά και το Υπουργείο Πολιτισμού να σκύψει περισσότερο στους συγγραφείς και τα προβλήματα τους.

–Κυρία Παπαδημητρίου–Σαμοθράκη, ευχαριστώ γι αυτή τη συνομιλία.

Κι εγώ ευχαριστώ για τις ενδιαφέρουσες ερωτήσεις