Ομιλία της Ελένης Μπουνιά στην παρουσίαση του βιβλίου "Μην τη φοβάσαι τη νύχτα, σύμμαχος είναι" της Λιάνας Τσιρίδου στο Φεστιβάλ "Καβαλλούρι 2022"

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ "ΜΗΝ ΤΗ ΦΟΒΑΣΑΙ ΤΗ ΝΥΧΤΑ, ΣΥΜΜΑΧΟΣ ΕΙΝΑΙ"
ΤΗΣ ΛΙΑΝΑΣ ΤΣΙΡΙΔΟΥ

ΦΕΣΤΙΒΑΛ "ΚΑΒΑΛΛΟΥΡΙ 2002" 30/7/2022

Ελένη Μπουνιά, αρχαιολόγος

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε απόψε το διάβασα πριν από δυο μήνες. Επρόκειτο να συναντήσω την κ. Τσιρίδου, γιατί θα ήμασταν και οι δυο ομιλήτριες στη παρουσίαση του βιβλίου ενός άλλου συγγραφέα και θεώρησα ότι, διαβάζοντας κάτι δικό της, θα διαμόρφωνα μια αδρή άποψη για αυτήν, πριν τη συναντήσω. Το ξεκίνησα λοιπόν και το βρήκα τόσο καλογραμμένο, ώστε, πριν ακόμα το ολοκληρώσω, είχα ήδη παραγγείλει ακόμα δυο δικά της βιβλία. Τα διάβασα όλα την ίδια εβδομάδα.

Για έναν βιβλιόφιλο αυτό δεν είναι καλό, η ταχύτητα στην ανάγνωση ισοδυναμεί σχεδόν με αμάρτημα. Ο βιβλιόφιλος διαβάζει αργά, απολαμβάνοντας τη διαδικασία, όπως ακριβώς απολαμβάνουμε τον κυριακάτικο πρωινό καφέ ή το βραδινό κρασάκι δίπλα στη θάλασσα. Επιπλέον, αυτή η βραδύτητα σου επιτρέπει να κατανοήσεις καλύτερα το κείμενο και να επεξεργαστείς τα συναισθήματα που σου προκαλεί, ομοχρόνως με την ανάγνωση.

 Ωστόσο το «αμάρτημα» στο οποίο υπέπεσα, αποδεικνύει ότι τα βιβλία που διάβασα ήταν τουλάχιστον ελκυστικά. Όμως, για το σύνολο των βιβλίων της Λιάνας θα μας μιλήσει ο κ. Κώστας Παυλίδης. Εγώ απόψε θα πω δυο λόγια για το τελευταίο της βιβλίο και για την ίδια τη συγγραφέα.

Η κα Λιάνα Τσιρίδου λοιπόν είναι καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας και εργάζεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Το εν λόγω βιβλίο εκδόθηκε το 2021, έχει τίτλο «Μην τη φοβάσαι τη Νύχτα, σύμμαχος είναι» και ανήκει στις συλλογές διηγημάτων. Όπως πληροφορούμαστε από το οπισθόφυλλό του, το βιβλίο περιλαμβάνει «μικρές και πολύ μικρές ιστορίες για την αγάπη, την οδύνη, τη μοναξιά, τη συμφιλίωση». Πρόκειται για ένα μικρού σχήματος και έκτασης βιβλίο, μόλις 120 σελίδες. Περιλαμβάνει 108 ιστορίες που χωρίζονται σε 3 ενότητες:

-Η ενότητα μικρές σαββατιάτικες ιστορίες αποτελείται από 78 πολύ μικρές ιστορίες που καταλαμβάνουν και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Αρχικά γράφτηκαν ως σύντομες αναρτήσεις στο λογαριασμό της στο fb.

- Η ενότητα ιστορίες του λοκ ντάουν αποτελείται από 16 ιστορίες. Δεν αναφέρονται στον εγκλεισμό καθαυτόν,  αλλά γράφτηκαν αυτήν την περίοδο.

- Τέλος, η ενότητα ιστορίες μιας χρονιάς περιλαμβάνει 12 ιστορίες, μια για κάθε μήνα του χρόνου.

Και οι 108 ιστορίες έχουν μικρή έκταση, από 3 γραμμές έως 2 σελίδες. Μπορεί, δηλαδή, κάποιος να ανοίξει το βιβλίο σε μια τυχαία σελίδα και εκεί να διαβάσει μια ολοκληρωμένη ιστορία.

Δεν πρόκειται για ένα ανάλαφρο ανάγνωσμα, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι αυτό που λέμε «δύσκολο», «βαρύ». Βέβαια, αν κάποιος θέλει να συλλογιστεί βαθύτερα τα θέματα που θίγει, ναι, τότε μπορεί να γίνει και βαρύ και ασήκωτο.

Η γλώσσα του βιβλίου είναι απλή, αλλά οι λέξεις πολύ προσεκτικά διαλεγμένες. Αρκετές φορές το γράψιμο γίνεται προσωπικό και οι περιγραφές, που γενικά είναι ρεαλιστικές, όταν χρειάζεται γίνονται ποιητικές, κάποτε και ρομαντικές. Οι διάλογοι, όταν υπάρχουν,  είναι σύντομοι και φυσικοί. Η ατμόσφαιρα του βιβλίου άλλοτε είναι σαν υγρή πυκνή ομίχλη άλλοτε σαν ζεστή ξάστερη νύχτα.

Ο τίτλος του βιβλίου, «Μην τη φοβάσαι τη νύχτα, σύμμαχος είναι», ανακινεί το ερώτημα: γιατί μπορεί να φοβόμαστε τη νύχτα; Ασφαλώς, πρόκειται για έναν αρχέγονο φόβο, γραμμένο στο DNA μας. Κινδυνεύουμε τη νύχτα γιατί είναι σκοτάδι και δεν βλέπουμε το άγριο ζώο που θα μας επιτεθεί, τον εχθρό. Επίσης, η νύχτα συνδέεται στη συνείδησή μας με τον ύπνο και το θάνατο. Όμως δεν είναι αυτοί οι φόβοι που απασχολούν τη συγγραφέα.

Υπάρχουν φορές που όλοι έχουμε φοβηθεί τη νύχτα, γιατί τότε ερχόμαστε αναπόφευκτα αντιμέτωποι μόνοι με τον εαυτό μας. Δεν υπάρχουν οι δραστηριότητες και οι έγνοιες της ημέρας να μας αποσπάσουν. Όμως, όταν πέσει το σκοτάδι και μόνοι πια κοιτάξουμε μέσα μας, θα μας αρέσει αυτό που θα δούμε; Κατά τη μοναχική αυτή συνομιλία με τον εαυτό μας, θα μας αρέσει αυτό που θα ακούσουμε; Τον αντέχουμε τον εαυτό μας; Συχνά αυτός είναι ο χειρότερος εχθρός μας, έτσι δεν είναι;

Μάλλον σε αυτόν τον φόβο αναφέρεται ο τίτλος. Όμως η φράση «Μην τη φοβάσαι τη νύχτα» τελικά είναι αρνητική: Μην. Μη φοβάσαι. Και η φράση-κατακλείδα μας λέει κάτι ακόμα: σύμμαχος είναι. Προφανώς, η Λιάνα για να δώσει αυτόν τον τίτλο στο βιβλίο της θεωρεί ότι, τελικά, η νύχτα είναι στοργική φίλη, συμπονετική θεραπευτής. Το γιατί μας το εξηγεί στην ιστορία «Η αγκαλιά της Νύχτας». Διαβάζω:

«Θα πέσει η νύχτα πάλι, θα μας γιατρέψει από τις χαρακιές, από τα αφηρημένα βλέμματα των φίλων, τα λόγια που δεν έπρεπε να ξεστομιστούν, τα ψέματα που δεν κατάφεραν να κρυφτούν. Θα πέσει η νύχτα πάλι. Θα μας γιατρέψει και από τις βαθιές πληγές, από τις ενοχές που μας τύλιξαν με δηλητήριο, από τις καλά μεταμφιεσμένες προδοσίες, από τους ανυπόφορα δειλούς εαυτούς μας. Θα μας γιατρέψει. Α, είναι σπουδαίες οι θεραπευτικές ιδιότητες της νύχτας» Αυτά μας λέει η Λιάνα.

Κι εγώ πιστεύω ότι κάπως έτσι είναι: η νύχτα προσφέρεται για ανασκόπηση των λόγων και των πράξεών μας, για μια δεύτερη, πιο ψύχραιμη ανάγνωσή τους, για ξεκαθάρισμα προσωπικών λογαριασμών.

Κι εμάς σε τι μας αφορά αυτό το βιβλίο; Γιατί να το αναγνώσουμε; Τι είναι αυτό που το κάνει ελκυστικό;

Πιθανότατα, η απάντηση είναι ότι ο κάθε ένας από εμάς μπορεί να ταυτιστεί με κάποιους από τους 108 αφηγητές και τους, ακόμα περισσότερους, χαρακτήρες των ιστοριών, ίσως και με όλους, γιατί, όπως και αυτοί, έτσι κι εμείς κάποια στιγμή στη ζωή μας βρεθήκαμε στην ίδια θέση: αγαπήσαμε, προδοθήκαμε, νιώσαμε μοναξιά, χαρήκαμε τη φιλία, γελάσαμε, παρατηρήσαμε με απόγνωση τις πρώτες ρυτίδες στον καθρέφτη. Επιπλέον, οι χαρακτήρες των ιστοριών είναι σύγχρονοι, καθημερινοί τύποι ανθρώπων: είναι η φίλη μας, η μοναχική ηλικιωμένη, είναι η Ειρήνη που δεν έκανε ποτέ ειρήνη με τον εαυτό της, είναι το κορίτσι που σκαλίζει αποτροπαϊκά πρόσωπα στην πέτρα, και το άλλο κορίτσι που η μάνα δεν το αφήνει να πει τα κάλαντα. Και είναι και οι μάνες: η μάνα η αγαπημένη, η άλλη η ξεχασμένη, η μάνα η δικιά μας που μοιάζει ξένη, η ξένη μάνα που μοιάζει καλύτερη από τη δική μας. Είναι ακόμα ο αποξενωμένος σύζυγος, ο μοναχικός καλλιτέχνης, ο μαθητής που ερωτεύτηκε ανέλπιδα τη μετανάστρια συμμαθήτρια,  εκείνος ο άνδρας που είχε όνειρο να γυρίσει όλον τον κόσμο αλλά ποτέ δεν ταξίδεψε. Όλοι αυτοί είναι κατά κάποιο τρόπο εμείς: εμείς όπως είμαστε τώρα ή όπως ήμασταν κάποτε ή όπως ίσως θα γίνουμε στο μέλλον. Ή μπορεί και να μην είμαστε εμείς, δεν ξέρω.

Οι ιστορίες του βιβλίου δεν διδάσκουν, δεν δίνουν λύσεις, συχνά είναι ημιτελείς. Το διήγημα δεν λέει, υπαινίσσεται μόνο. Ξέρετε, το μαγικό με τα μικρά διηγήματα είναι ότι ενίοτε έχουν μεγαλύτερη ένταση από ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα. Εμένα το διήγημα είναι μακράν το αγαπημένο μου λογοτεχνικό είδος και θαυμάζω τους συγγραφείς διηγημάτων γιατί είναι αναγκασμένοι να συμπιέσουν πλοκή, νοήματα και δυνατά συναισθήματα μέσα σε ελάχιστες σελίδες. Όταν τα κάνω εικόνα, τα διηγήματα μού μοιάζουν με εκείνο το είδος των σουπερνόβα, τα άστρα-νάνους, που είναι συρρικνωμένα σε μέγεθος μιας σφαίρας αλλά έχουν στον πυρήνα τους τις βαρυτικές δυνάμεις πολλών ήλιων και που, όταν εκρήγνυνται, εκτοξεύουν με βιαιότητα στο διάστημα απίστευτες ποσότητες ενέργειας. Έτσι συμβαίνει κάποιες φορές και με το διήγημα: μπορεί να προκαλέσει μια έκρηξη συναισθημάτων, να σε συγκλονίσει και να αποκαλύψει έναν ολόκληρο τόπο μέσα σου, που δεν ήξερες καν ότι υπήρχε. Μερικές φορές η δύναμη των λέξεων είναι ανεξέλεγκτη.

Παραθέτω την πιο μικρή ιστορία του βιβλίου. Είναι μόνο 2 γραμμές και έχει τον τίτλο Επίγνωση. Διαβάζω:

«Καταλαβαίνω. Ασφαλώς. Ασφαλώς και καταλαβαίνω. Μόνο που εξακολουθεί να πονάει».

Αυτό ήταν όλο, 10 λέξεις. Σκεφτείτε όμως πόσα φανερώθηκαν για το πρόσωπο που τις λέει και πως, αυτόματα, μας ήρθε στο νου εκείνο το δικό μας, το προσωπικό, που εξακολουθεί να μας πονάει! Στη φάση αυτή υποθέτω ότι εγείρεται το συναίσθημα και ξεκινάει μέσα μας η θεραπευτική διαδικασία. Υποθέτω, επίσης, ότι όλο αυτό θα είναι πολλαπλάσια θεραπευτικό για τους ίδιους τους συγγραφείς. 

 Συμπερασματικά, η Λιάνα, κατά τη γνώμη μου, ασχολήθηκε επιτυχημένα με το δύσκολο είδος του διηγήματος και συνέγραψε ένα σύγχρονο και ώριμο βιβλίο για τις μικροχαρές και τις μικρολύπες του καθενός από εμάς.