Ομιλία για την ποιητική συλλογή της Μαρίας Αποστόλου,

«Δέρμα της μνήμης μίλησε»

Είχα τη χαρά να έλθει αυτό το βιβλίο στα χέρια μου για διορθώσεις και αμέσως κατάλαβα ότι πρόκειται για καλής ποιότητας ποίηση. Τα ποιήματα στο σύνολό τους ήταν άρτια, καλοδουλεμένα, είχαν αυτό που λέμε ψυχή.

Αναλύοντας επιμέρους θέματα της διάρθρωσής του, μπορούμε να επισημάνουμε τα εξής.

Αναφορικά με το λεξιλόγιο, οι λέξεις είναι παρμένες από την καθημερινή ζωή, δεν υπάρχουν λεξιπλασίες και βερμπαλισμοί, ενώ ο τόνος είναι ήρεμος και εξομολογητικός. Όμως αυτό που φαίνεται αβίαστο έχει έναν συνεκτικό ιστό δύναμης και στοχαστικότητας.

Σχετικά με την εικονοποιία, οι εικόνες προέρχονται από το ψυχικό υλικό της γράφουσας, αναδημιουργώντας ωστόσο καινούρια στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής με κάποιες συμπερασματικές αλήθειες  και γνωμοδοτήσεις του βίου.

Θεματολογία και ενδεικτικοί στίχοι

Έρωτας, επιστροφή, αφή, πραγμάτωση μέσω του επιθυμητού άλλου, αλλά και πόνος, πίκρα, ενεργοποιός θυμός, είναι οι έννοιες γύρω από τις οποίες υφαίνεται θεματολογικά. Όμως υπάρχει και η γνώση της χαράς, σε μια «καλημέρα», σε μια στιγμή, σε ένα παιδικό παιχνίδι. Υπάρχει ακόμα η αίσθηση του εμείς, αρκετοί στίχοι είναι σε πρώτο πληθυντικό. Το ποιητικό εγώ δεν ξεχνά τους κοινωνικούς δεσμούς του, συμπορεύεται, η φωνή του φέρει και εμπειρίες άλλων, όπως στο ποίημα  «Αχέροντας», που οριοθετούνται σε μια εποχή, σε μια ιστορική συνθήκη(αναφορά στα ονόματα των Αλέξη, Ζακ, Παύλου).

Οι ισχυροί «και εμείς που πάντα ελπίζουμε», όπως μας λέει το ποίημα «Χαρούμενο Ψωμί», πως «το αδύνατο μπορεί να γίνει δυνατό».

Από την άλλη πλευρά, έχουμε την αχανή ύπαρξη της αφηρημένης έννοιας «ο κόσμος». Ο κόσμος εκτός από τον κοινωνικό κόσμο, με τις οικονομικές αδικίες και κυριαρχίες, στον οποίο η συλλογή τοποθετείται με σθεναρή εσωτερική αντίσταση, χωρίς ωστόσο καταγγελτικό τόνο, υπάρχει και ως μια αδιάφορη κοινωνία μιας ναρκισσιστικής εποχής, που βιώνει το είδωλό της εικονικά, αλλά στερείται ηθικού βάρους.

Ο κόσμος βρίσκεται απέναντι, γεμάτος αχαριστία, ως ένα μεγάλο πράγμα που πρέπει να αντέξουμε και πώς θα γίνει αυτό; Βρίσκοντας πόρους εσωτερικούς από την ψυχή και τις αισθήσεις, που μοιάζουν περισσότερο ζωντανές. Η αφή κυρίως και έπειτα η όσφρηση, η ακοή, «το μέλι της φωνής σου», «ένα τζιτζίκι σπούδαζε αφέλειες» μας ανοίγουν δρόμους σε μια επάλληλη πραγματικότητα και μας αιφνιδιάζουν.

-Η μνήμη είναι η πηγή όλων των ηδονών-

Το στοιχείο της μνήμης ως μήτρα που παράγει ολοένα φρέσκο ψυχικό υλικό και γεμίζει τα αποθέματά μας, που αδειάζει ο κόσμος, η καθημερινότητα, οι ματαιώσεις. Σαν ένα δεύτερο σώμα, το δέρμα της είναι σχεδόν ψηλαφητό και αυτό εγείρει σιγουριά και σεβασμό.

Ο υποκειμενισμός της μνήμης και των αισθήσεων αναμετρώνται με την πραγματικότητα, όπως στο Μειδίαμα, οικοδομούνται ακριβώς στο όριο της εκκίνησής τους, από την ανυπαρξία στην απαρχή της παραστατικότητας των αισθήσεων.

Σε αυτό το ταξίδι της ψυχής, το ψέμα του έρωτα μοιάζει επίσης με πιο αληθινή ζωή. Η φευγαλέα πεμπτουσία των ερωτικών αισθημάτων φωτίζει και αναπλάθει τα γεγονότα της ζωής μας με ιδιαίτερες και μονάκριβες συντεταγμένες. Ο έρωτας είναι η ασπίδα μας στον χρόνο και τον θάνατο, πρέπει όμως να μπορούμε να αφήσουμε «ωραία την καρδιά μας να καίγεται», όπως μας λέει το ποίημα « Όπως θέλει τα βλέπει η καρδιά».

Η τελευταία στροφή του ποιήματος μας λέει για την καρδιά:

«Γιατί ξέρει να ζει

Στης περιπέτειας τον αφρό

Και περήφανη να υπερίπταται

Λαβωμένη

Με την πληγή ανοιχτή».

Σε όλη τη συλλογή, το μεθύσι του έρωτα, το τραύμα του, αλλά και το τραύμα των πραγμάτων, το προαιώνιο τραύμα, που παρά τη συσσωρευμένη γνώση των αιώνων, η ουσία μοιάζει διαρκώς να διαφεύγει, διατρέχουν το τώρα και το σώμα της μνήμης. Η αγωνία του τί σώθηκε, πόσο θα το θυμόμαστε, πόσο θα μας θυμούνται, αν μας ξεχάσουν είναι σαν να μην υπήρξαμε ποτέ;

Στον ποιητικό κόσμο που δομεί η ποιήτρια, ο έρωτας δοκιμάζει τα όριά του στα αληθινά αιτήματα της ύπαρξης. Αν τα καταργήσει μένει έωλος, η αίσθηση της αυταξίας είναι έκδηλη και όλα τα αισθήματα λύπης αναγνωρίζονται με περηφάνια.

Είναι φανερό ότι η συλλογή ωθεί σε στοχαστικές αναμετρήσεις εννοιών, αξιών και ποιοτήτων(«Ανθισμένη Κερασιά», «Περιπλανώμενη»).

Η ποιήτρια κοιτά άφοβα τα συναισθήματά της και εκείνα του ποθητού  Άλλου. Η παραδοχή απελευθερώνει τον πόνο από το λίγο αυτού του Άλλου, αυτού του κόσμου, από τον πόνο της σιωπής και της αδιαφορίας όταν το ποιητικό εγώ καίγεται για αγάπη και γόνιμη παρουσία.

Το αίτημα είναι η προσοχή, η πραγμάτωση, ενώ οι εναλλαγές του φωτός, των εποχών, ένας μετακινούμενος καμβάς που περιβάλλει το ατόφιο και δυνατό αυτό αίτημα.

Πόσο δυνατό είναι όμως το εργαλείο της λογικής για να τιθασεύσει τα αναπάντητα ερωτηματικά της ύπαρξης;

Η ποίηση εδώ λειτουργεί θεραπευτικά. Θέτοντας εκ νέου τα ερωτηματικά, μας αναγκάζει όλο και κάποια καινούρια σκέψη να ποιήσουμε, κάπως σαν να πλησιάζουμε, να προσεγγίζουμε μια πιο ακριβή διατύπωση.

Κλείνοντας, στο σημείο αυτό, θα ήθελα να επισημάνω ένα από τα δυνατά και τολμηρά σημεία της συλλογής, που είναι η αποτύπωση του γυναικείου πόθου. Η ποιήτρια αποσυνδέει από τη γυναικεία επιθυμία τα ρομαντικά στολίσματα και εξωραΐσματα που εξιδανικεύουν την ιδέα του έρωτα, όπως μας κόμισε το κίνημα του Ρομαντισμού («Ήλιοι Κουρασμένοι», «Ομορφιά», «Αλαφιασμένες»).

Η οπτικοποίηση του πόθου στερεοτυπικά εκπορεύεται από την αντρική ματιά και δεν είμαστε συνηθισμένοι στην απλή και φυσική έκφραση της γυναικείας επιθυμίας για ενσαρκωμένη αρσενική υπόσταση. Η εξοικείωση που έχουμε αφορά περισσότερο στη συντροφικότητα, την προσμονή του αγαπώμενου, τη διάψευση προσδοκιών, αλλά όχι την άμεση φυσική έλξη και απόλαυση του αντίθετου φύλου, όπως στο ποίημα «Ομορφιά».

Οι αποτυπώσεις αυτές δεν είναι εκχυδαϊσμένες, μιμητικές της αρσενικής ερωτικής σφοδρότητας, είναι απλά διατυπωμένες, ήρεμες , φυσικές και γι αυτό ουσιαστικά τολμηρές.

Το καίριο των διατυπώσεων κάνει μερικές φορές κάποια δίστιχα της συλλογής, να μπορούν αναγνωστούν και αυτόνομα, αποσπασμένα από το υπόλοιπο ποιητικό σώμα.

Παραθέτω μερικές και με αυτές χαιρετίζω εγκάρδια την πορεία της συλλογής στον κόσμο!

«Πονάνε της επιστροφής τα βήματα

Όταν κανείς δεν περιμένει»,

«Κρίμα

Δεν σκέφτηκες πόση ανάγκη έχον το νεύμα

Οι δυνατοί»,

«Πιο ατιμασμένοι από ποτέ

Πιο προδομένοι απ’ το σήμερα».

Βέρδη Καρίνα,

Αθήνα,

26/11/23