Ομιλία του Χρήστου Σταυράκογλου στην παρουσίαση του βιβλίου "Ο πλούτος του κόλπου Καλλονής Λέσβου" του Αντώνη Δουκέλλη

Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΚΑΛΛΟΝΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

του Αντώνη Δουκέλλη

Όποτε μου ζητήθηκε από τον Αντώνη να εκφέρω γνώμη για τα βιβλία του, το έκανα με ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση. Με την ικανοποίηση του φίλου και ιδιαίτερα του δασκάλου που βλέπει τους μαθητές του να ευδοκιμούν και να αποδίδουν πνευματικούς καρπούς.

Ο Αντώνης πράγματι αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση πνευματικού δημιουργού στο χώρο της περιοχής της Καλλονής που μας εκπλήσσει και προκαλεί την εκτίμηση και το θαυμασμό μας. Αφού συμπλήρωσε μια εκπληκτική επαγγελματική πορεία, στηριζόμενος αποκλειστικά στις προσωπικές του ικανότητες, εδώ και μια δεκαετία επιδίδεται με ιδιαίτερη επιτυχία στη δημιουργία πλούσιου και υψηλής ποιότητας πνευματικού και κοινωνικού έργου. Έντεκα βιβλία ποικίλου περιεχομένου, λογοτεχνικού, ιστορικού, λαογραφικού είναι πραγματικός άθλος. Παράλληλα μέσα στα πλαίσια του Πολιτιστικού και Περιβαλλοντικού Συλλόγου Σκάλας Καλλονής « Η ΠΡΟΟΔΟΣ», που με την πρωτοβουλία του ίδιου δημιουργήθηκε, προσπαθεί και καταφέρνει να καλλιεργεί πνεύμα σύμπνοιας και προόδου ανάμεσα στους συνεργάτες του για την επιτυχία κοινών στόχων που αποβλέπουν στην αξιοποίηση των ποικίλων δυνατοτήτων της Σκάλας. Επιβεβαιώνοντας έτσι το ενδιαφέρον και την αγάπη του για τη γενέτειρά του.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι το τρίτο ερευνητικού περιεχομένου έργο του, που αφορά στη γενέτειρά του, τη Σκάλα, και έρχεται να συμπληρώσει τα δύο προηγούμενα. Tο Λεύκωμα φωτογραφιών και τους Μικρασιάτες Πρόσφυγες. Αυτά αναφέρονται κυρίως στους ανθρώπους, τούτο εδώ στο χώρο μέσα στον οποίο κινούνται και παλεύουν για την επιβίωσή τους αυτοί οι άνθρωποι. Στον Κόλπο της Καλλονής.

Ο Κόλπος είναι ένα ευλογημένο κομμάτι λεσβιακής γης που έχει ιδιαίτερη σημασία για τη δυτική και για όλη τη Λέσβο, όχι μόνο οικονομική αλλά και συναισθηματική. Iδιαίτερα για τους παλιούς που έζησαν τα δύσκολα χρόνια της προσφυγιάς και της Κατοχής. Τότε που η γη αρνιόταν να τους δώσει τα στοιχειώδη είδη διατροφής και ο κοβγιός, η σαρδέλα, το χαψί και το χτένι έρχονταν ως μάνα εξ ουρανού στις λιμασμένες φαμίλιες όλης της περιοχής.

Αυτό, λοιπόν, τον τόπο μας παρουσιάζει με το νέο βιβλίο του ο Αντώνης σε όλες του τις διαστάσεις, ιστορική, τοπογραφική, οικονομική, οικολογική, συναισθηματική. Με έμπνευση και δημιουργικό ζήλο έρχεται να σύρει το πέπλο που απλώνεται στην επιφάνεια της ειδυλλιακής θάλασσας και να μας φανερώσει ένα μαγικό κόσμο. Τον ποικιλόμορφο κόσμο της σιωπής. Να του δώσει φωνή που να μιλά για την ομορφιά των βυθών του ενάλιου βασιλείου, για την πανδαισία των χρωμάτων και την αρμονία των σχημάτων. Έναν κόσμο που αποκαλύπτει τα μυστικά της θείας δημιουργίας, την κοσμογονική δύναμη του ενστίκτου και άλλα θαυμαστά της φυσικής νομοτέλειας.

Για τη συγκέντρωση και παρουσίαση αυτού του υλικού εξάντλησε, μπορούμε να πούμε, όλα τα προσφερόμενα βιβλιογραφικά μέσα και τις πηγές, απ’ τις αρχαίες και βυζαντινές ως τις σύγχρονες: επιστημονικά συγγράμματα, εφημερίδες και περιοδικά, το διαδίκτυο, υπηρεσιακά έγγραφα του αρμόδιου Υπουργείου και του Λιμεναρχείου της Σκάλας Καλλονής, μελέτες του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ.α.

Την κύρια όμως και ιδιαίτερης σημασίας πηγή αποτελούν οι προσωπικές, οι δικές του γνώσεις και εμπειρίες, και κυρίως οι γνώσεις και εμπειρίες των ανθρώπων του Κόλπου. Ιδιαίτερο βάρος και έκταση βέβαια έχουν οι μαρτυρίες και πληροφορίες του προέδρου των αλιέων της Σκάλας, του Παναγιώτη Νανίδη, που έχουμε τη χαρά να τον έχουμε ανάμεσά μας.

Αυτός ακριβώς, νομίζω, ήταν και ο ουσιώδης λόγος που οδήγησε τον Αντώνη στη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Να αποθησαυρίσει, να διασφαλίσει τα στοιχεία της παράδοσης που επί αιώνες μεταφέρονται από γενιά σε γενιά των ανθρώπων αυτής της θάλασσας. Να δώσει βήμα στους πολύπαθους και συμπαθείς αυτούς ανθρώπους, έτσι σαν ένα είδος ηθικής αμοιβής και δικαίωσης του ασταμάτητου μόχθου τους, να καταθέσουν όσα γνωρίζουν και κουβαλούν μέσα τους σαν βαρύτιμη περιουσία. Να αποκαλύψουν μυστικά της αλιευτικής τέχνης τους, να μιλήσουν για τις πίκρες και τις χαρές του επαγγέλματος, για τους αγώνες και τις αγωνίες τους, να αφηγηθούν προσωπικές ιστορίες.

Αυτό σίγουρα είναι και το ηχηρό μήνυμα και αίτημα που πρέπει να εισπράττει ο αναγνώστης του βιβλίου. Η αναγκαιότητα της διασφάλισης της προφορικής μας παράδοσης. Γιατί είναι γνωστό πως ένα μεγάλο μέρος των γνώσεων και των εμπειριών που προσκομίζει η ζωή είναι αποθεμένο στο νου και στη μνήμη των απλών, των καθημερινών ανθρώπων. Έρχεται όμως η ώρα που οι άνθρωποι φεύγουν απ’ τη ζωή και μαζί τους παίρνουν, ως μόνη αποσκευή, όσα κρατούν στη μνήμη και στη συνείδησή τους. Βιβλία λοιπόν που ανταποκρίνονται σ’ αυτή την αναγκαιότητα έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Και δεν έχουμε πολλά τέτοια. Έρχονται στο νου μου αυτή τη στιγμή «Τα Γεωργικά της Καλλονής» του Χρήστου Τραγέλλη. Υπάρχει ευτυχώς και ένα πλούσιο υλικό που είναι διασπαρμένο στο περιοδικό του Συλλόγου των Καλλονιατών.

Το περιεχόμενο του βιβλίου το διαρθρώνει ο συγγραφέας σε έξι μέρη. Στο πρώτο παρουσιάζει τον Κόλπο παραθέτοντας στοιχεία κυρίως τοπογραφικά και ιστορικά και τονίζοντας ιδιαίτερα τη σημασία που έχει το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης τον επέλεξε ως τον καταλληλότερο χώρο, για να μελετήσει συστηματικά την ανατομία και φυσιολογία των έμβιων όντων και να θέσει εδώ πρώτος τα θεμέλια της επιστήμης της Βιολογίας. Στη συνέχεια αναφέρεται στις τεχνικές του ψαρέματος, παραθέτοντας ενδιαφέρουσες πληροφορίες και μαρτυρίες των ανθρώπων του Κόλπου και συσχετίζοντάς τις με τεχνικές που ακολουθούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και οι βυζαντινοί. Εντυπωσιάζει η ευρηματικότητά του ανθρώπου στο να επινοεί ανέκαθεν τρόπους και μέσα, για να εξασφαλίζει την τροφή του. Ο άνθρωπος θηρευτής και τροφοσυλλέκτης.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζει τα είδη των έμβιων που ζουν στον Κόλπο της Καλλονής. Πενήντα ένα είδη ψαριών και σαλαχιών και είκοσι είδη οστράκων και οστρακόδερμων είναι η πολυπληθής και πολύμορφη κοινότητα του Κόλπου. Όλα αυτά τα είδη τα παρουσιάζει περιγράφοντας ξεχωριστά για το καθένα τα ανατομικά χαρακτηριστικά του, τον τρόπο πολλαπλασιασμού, την συμπεριφορά, τον τρόπο του ψαρέματος κ.α.

Τρίτο μέρος. Εδώ ο λόγος για τα αλιευτικά σκάφη του Κόλπου. Διαβάζοντάς το μαθαίνεις τα πάντα γι’ αυτά. Για το συνολικό αριθμό που κυκλοφορούν σε όλο τον Κόλπο, 330, εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός, για τα είδη τους που χρησιμοποίησαν κατά καιρούς και χρησιμοποιούν ως σήμερα οι άνθρωποι του Κόλπου, επαγγελματίες και ερασιτέχνες, για τον εξοπλισμό τους: κουπιά, πανιά, μηχανές, για την κατασκευή και τη συντήρησή τους, για τους καραβομαραγκούς, για την καθημερινότητα του ψαρά κ.α.

Μέρος τέταρτο. Υγροβιότοποι και Αλυκές του Κόλπου. Μας πληροφορεί ότι ο Κόλπος θεωρείται ο σπουδαιότερος υγρότοπος όλων των νησιών του Αιγαίου. Αναγράφονται είκοσι υγροβιότοποι που κατανέμονται σε όλη την περιοχή του Κόλπου, όπου διαβιούν 20.000 υδρόβια πουλιά. Πολύ κατατοπιστικές και ενδιαφέρουσες είναι επίσης οι πληροφορίες που μας δίνει ο Αντώνης για τις αλυκές της Καλλονής και του Πολιχνίτου, τόσο για την οικονομική, όσο και για την οικολογική τους διάσταση. Οι σαράντα χιλιάδες τόνων αλατιού που παράγουν οι Αλυκές Καλλονής τις φέρνουν σε δεύτερη θέση σε όλη την Ελλάδα.

Στο πέμπτο μέρος αναγράφονται όλα τα τοπωνύμια και θαλασσωνύμια που είναι διάσπαρτα περιμετρικά στον Κόλπο. Σπουδαία, όσο και πρωτότυπη προσπάθεια. Χαρτογραφούνται κατονομάζονται και δίνονται στοιχεία τοπογραφικά και ιστορικά για 84 τοπωνύμια που συνδέονται άμεσα με τη ζωή των ψαράδων και των περιοίκων του Κόλπου και απηχούν τη μακραίωνη ιστορία του. Αυτό το κεφάλαιο, αλλά και όλο το βιβλίο έρχεται να συμπληρώσει την ιστορική έρευνα του αείμνηστου Αριστείδη Κυριαζή για τον Κόλπο.

Ιδιαίτερης σημασίας είναι και το τελευταίο μέρος, όπου παρουσιάζει τα προβλήματα που απασχολούν τους ανθρώπους του κόλπου και αναπτύσσει τις προσωπικές προτάσεις και τις προτάσεις του Συλλόγου των ψαράδων «Η Αγία Άννα» για την καλύτερη διαχείριση του θαλάσσιου πλούτου του Κόλπου.

Στο Παράρτημα του βιβλίου οι παραδοσιακές τοπικές συνταγές μαγειρικής του σεφ Αντώνη Βιόλατζη μας προσφέρουν τις γνώριμες και ιδιαίτερα ευχάριστες γεύσεις. *******

Το πλούσιο αυτό υλικό υποστηρίζεται με κατάλληλα περικείμενα και επικείμενα στοιχεία, όπως η εικονογράφηση όλων των έμβιων του Κόλπου, των σκαφών, και των αλιευτικών εργαλείων, οι φωτογραφίες ψαράδων κατά τη διαδικασία της εργασίας τους, τα ποιήματα και αποσπάσματα άλλων λογοτεχνικών κειμένων, αφηγήσεις περιστατικών από τη ζωή ανθρώπων του Κόλπου, δικά του σχετικά δημοσιεύματα, θαλασσινές ιστορίες, όπως ο ίδιος τις αποκαλεί κ.α. Όλα αυτά ποικίλουν και διανθίζουν τον ερευνητικό χαρακτήρα του βιβλίου και κάνουν πιο ενδιαφέρουσα και ευχάριστη την ανάγνωσή του. Πολύ κατατοπιστικοί τέλος και αποκαλυπτικοί είναι οι στατιστικοί πίνακες που παραθέτονται.

Υπάρχουν βιβλία που ξεκινούμε να τα διαβάσουμε με ενδιαφέρον, που όμως αυτό γρήγορα εξαντλείται και τα παρατούμε στη μέση ή συνεχίζουμε μια άχαρη και κοπιαστική προσπάθεια, για να πούμε ότι τα ολοκληρώσαμε. Υπάρχουν και άλλα που τα διαβάζουμε ως το τέλος με αμείωτο ενδιαφέρον. Το βιβλίο αυτό του Αντώνη που παρουσιάζουμε σίγουρα ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Το αρχίζουμε και το τελειώνουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ένα ενδιαφέρον που δεν μας προκαλεί η ανάπτυξη της μυθιστορηματικής πλοκής και δράσης, όπως συμβαίνει στα μυθιστορήματά του, αλλά η περιγραφή και αποκάλυψη της σχεδόν αθέατης πλευράς ενός κόσμου που μας περιβάλλει και μας υπηρετεί. ****

Ο Κόλπος αποτελεί το φυσικό περιβάλλον μας. Αξίζει να τον γνωρίζουμε σε όλα του τα ουσιώδη στοιχεία, για να ικανοποιούμε και τα πνευματικά μας ενδιαφέροντα και να μην αρκούμαστε στο να απολαμβάνουμε ό,τι φτάνει απ’ αυτόν στο πιάτο μας.

Ο άνθρωπος χρωστά την επιβίωση και την ευδαιμονία του στην προσαρμογή του στο φυσικό και στο ανθρώπινο περιβάλλον του. Και μια τέτοια προσαρμογή προϋποθέτει απαραίτητα την σε βάθος γνώση αυτού του περιβάλλοντος. Βιβλία που υπηρετούν και προάγουν αυτή τη γνώση χρήσιμο είναι να τα βάζουμε στη βιβλιοθήκη μας και να τα μελετούμε. Και αυτοί που τα γράφουν αξίζουν τον έπαινο και την εκτίμησή μας.

Ευχαριστώ.
Χρήστος Αν. Σταυράκογλου
Φιλόλογος - συγγραφέας