Ο κοινωνιολόγος Σπύρος Σασσάνης μιλάει για το βιβλίο «Άδραξε τη ζωή. Θεραπευτικές και προληπτικές προσεγγίσεις για τις τοξικοεξαρτήσεις» του Γιώργου Λεχουρίτη

Παρουσίαση – σχολιασμός του βιβλίου του Γιώργου Λεχουρίτη «Άδραξε τη ζωή. Θεραπευτικές και προληπτικές προσεγγίσεις για τις τοξικοεξαρτήσεις», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΠΑΡΣΙΣ.

Σπύρος Σασσάνης
Κοινωνιολόγος, Στέλεχος Πρόληψης στο Κέντρο Πρόληψης «Φαέθων»

Θα ήθελα να ευχαριστήσω αρχικά το συγγραφέα, Γιώργο Λεχουρίτη για την τιμητική πρόσκληση προς το πρόσωπό μου, αλλά επίσης και την υπεύθυνη των εκδόσεων ΑΠΑΡΣΙΣ, Κατερίνα Θανοπούλου. Ευχαριστώ επίσης τους συνομιλητές μου: την κα Κατερίνα Μάτσα αρχικά, τον Ηλία Γκότση και την Άννα Κιαπόκα.

Ο Γιώργος Λεχουρίτης έχει μία μακρά πορεία στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων. Υπηρέτησε και υπηρετεί ως ψυχολόγος σε ένα από τα 7 Κέντρα Πρόληψης του δήμου Αθηναίων. Παράλληλα δραστηριοποιείται με την επιστημονική του ιδιότητα και σε φορείς ψυχικής υγείας.

Προσωπικά όμως θεωρώ ότι το σημαντικότερο στοιχείο του Γιώργου Λεχουρίτη είναι η ενεργός συμμετοχή του στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Διετέλεσε επί σειρά ετών, Αντιπρόεδρος, Γραμματέας  και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του πανελλήνιου Σωματείου των Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης των εξαρτήσεων, ενώ υπήρξε και μέλος στο Εργατικό Κέντρο Αθηνών. Θεωρώ ότι η πολιτική και κοινωνική του ενεργοποίηση είναι αυτή που τον καθόρισε και τον καθορίζει εξίσου με την επιστημονική του ιδιότητα. Εξάλλου, νομίζω ότι θα συμφωνούσε και ο ίδιος ότι η Επιστήμη δεν είναι ανεξάρτητη από την Πολιτική. Πολλές φορές τα πορίσματα της Επιστήμης χρησιμοποιούνται για τη χειραγώγηση των μαζών και του λαού από την κυρίαρχη κάθε φορά εξουσία. Άλλες φορές, η επιστήμη χρησιμοποιείται ως όργανο του λαού για τη χειραφέτησή του. Θέλω να πιστεύω ότι ο Γιώργος Λεχουρίτης έχει επιλέξει συνειδητά να ακολουθήσει το δεύτερο δρόμο.

Πριν ακόμη διαβάσω το βιβλίο, πριν ακόμη μου ζητήσει ο Γιώργος να το παρουσιάσω, ένοιωσα υπερήφανος. Ένοιωσα υπερήφανος γιατί η Πρόληψη των Εξαρτήσεων που τόσα έχει υποφέρει από τις πολιτικές επιλογές των κυβερνώντων, εξακολουθεί να παράγει επιστημονική γνώση και να κοινωνεί σκέψεις, απόψεις και συναισθήματα. Ο Γιώργος, κατά κάποιον τρόπο λοιπόν, εκπροσωπεί με το βιβλίο του ένα μέρος της Πρόληψης των εξαρτήσεων που ενεργεί στο πεδίο της αντιμετώπισής τους.

Το βιβλίο του Γιώργου Λεχουρίτη έχει τίτλο «Άδραξε τη ζωή. Θεραπευτικές και προληπτικές προσεγγίσεις για τις τοξικοεξαρτήσεις». Ένας τίτλο που επιλέχθηκε να αναφερθεί σε δεύτερο ενικό πρόσωπο. Ένας τίτλος που απευθύνεται σε όλου εμάς, τους επαγγελματίες στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, αλλά και όλους εκείνους που με κάποιον τρόπο εμπλέκονται με το φαινόμενο είτε ως δέκτες των παρεμβάσεων πρόληψης και θεραπείας είτε ως κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα. Ο τίτλος έχει μία προσταγή. Έχει μία χρονική απαίτηση: ΑΔΡΑΞΕ! Πράξε δηλαδή τώρα! Είναι μία επιτακτική παρότρυνση, αλλά και μία επιλογή! Η αλλαγή στη ζωή μας δε θα επέλθει μόνη της. Η αλλαγή στη ζωή μας ενεργοποιείται με δράση. Αν νοιώθεις αδύναμος, τότε ζήτα βοήθεια, να δράσετε από κοινού. Αυτή είναι η πρόταση που πραγματεύεται το βιβλίου του Γιώργου Λεχουρίτη, ήδη από τον τίτλο του.

Για να ορίσει το πλαίσιο αυτής της προσπάθειας αλλαγής, ο συγγραφέας θέτει αρχικά το ιστορικό πλαίσιο της εξάρτησης. Ορίζει δηλαδή την ύπαρξη της τοξικοεξάρτησης σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή. Καθρεφτίζει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει τη δυσφορία του ανθρώπου σε ένα κοινωνικό σύστημα που καταρρέει, σε έναν πολιτισμό που παρακμάζει.

Οι ρίζες της εξάρτησης βρίσκονται στην ελεύθερη αγορά, υποστηρίζει αντίστοιχα ο Bruce Alexander, ο οποίος αναδεικνύει τη σύνδεση της αποξένωσης με την οικονομία της ελεύθερης αγοράς. Ο Λεχουρίτης στο βιβλίο του μιλάει για την ατομική δυστυχία ως απότοκο της κοινωνικής κρίσης. Και συμπληρώνει: Δεν φτάνει η δοκιμή για να γίνει κάποιος εξαρτημένος, ούτε και η περιέργεια, ή η μίμηση. Ο πειραματισμός οι παρέες και η διαθεσιμότητα δεν μπορούν πάντοτε, από μόνες τους ή σε συνδυασμό, να αιτιολογήσουν τον εθισμό. Ακόμη και οι όποιοι συσχετισμοί ανάμεσα σε γενετικούς παράγοντες και την εξάρτηση, ή ακόμη και σε μεμονωμένες ψυχοκοινωνικές αιτίες δεν μπορούν να κριθούν ικανοποιητικές για την πλήρη ερμηνεία του φαινομένου, όπως επίσης και οι ερμηνείες των θεωριών της οικογένειας ή της σχέσης μάνας – παιδιού.

Το φαινόμενο της τοξικοεξάρτησης είναι πολύπλοκο και η αιτιολόγησή του δεν μπορεί παρά να είναι πολυπαραγοντική.

Είναι όμως σχεδόν βέβαιο ότι πολλά από τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα της σημερινής κοινωνίας, επισημαίνει ο συγγραφέας, αποτελούν απόρροια του σύγχρονου μοντέλου ανάπτυξης σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Ακόμη και οι συμπεριφορές των ανθρώπων, υπαγορεύονται πολλές φορές από την κυρίαρχη αντίληψη και τα κυρίαρχα πρότυπα συμπεριφοράς. Αυτά που δημιουργούν μοναξιά, παθητικότητα και εγωκεντρισμό. Αυτά που εν πολλοίς είναι υπεύθυνα για την ευαλωτότητα των σημερινών νέων και την ελλειμματικότητά τους. Ένα σύμπλεγμα δηλαδή με χαρακτηριστικά τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, την έλλειψη ικανότητας οργάνωσης, την αρνητική κοινωνική ταυτότητα, τις δυσκολίες στη διαχείριση των συναισθημάτων, τα ενοχικά σύνδρομα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Γιώργος Λεχουρίτης στο βιβλίο του, συντάσσεται με την άποψη του Φοίβου Ζαφειρίδη για το μετασχηματισμό του σχολείου ως προϋπόθεση για τη ριζική αντιμετώπιση των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων, με την παράλληλη αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς του συνόλου της σχολικής κοινότητας.  Εξάλλου, όπως είχε πει και ο Καστοριάδης, η Παιδεία δεν είναι ένα ζήτημα βιβλίων ή πιστώσεων, είναι πριν από όλα η συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι η πόλις είναι η συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική ζωή.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι θεραπευτικές προσεγγίσεις και γίνονται αναφορές στα προγράμματα με υποκατάστατα και ανταγωνιστές οποιοειδών για χρήστες ηρωίνης. Παρουσιάζονται τα «στεγνά» προγράμματα, όπως η  ΑΤΡΑΠΟΣ και τα Προγράμματα Αυτοβοήθειας, το ΚΕΘΕΑ και το 18 Άνω, ενώ ο συγγραφέας επισημαίνει την ανάγκη για πλουραλισμό θεραπευτικών προγραμμάτων. Αντίστοιχα γίνονται αναφορές για τα προγράμματα Πρόληψης, με ιδιαίτερη μνεία, όπως είναι φυσικό λόγω της επαγγελματικής του ενασχόλησης, για τα Κέντρα Πρόληψης. Τα Κέντρα Πρόληψης αντιμετωπίζουν πολλαπλούς κινδύνους από τις πολιτικες επιλογές, χωρίς να διαμορφώνεται ένα θεσμικό πλαίσιο τέτοιο που να γίνεται η Πρόληψη όργανο χειραφέτησης. Ο Γιώργος Λεχουρίτης επισημαίνει την ανάγκη για ένα διαφορετικό επιστημονικό παράδειγμα που θα στοχεύει στην κοινωνική αλλαγή. Θεωρεί ότι μια ολιστική θεώρηση της πραγματικότητας μέσα από τη συνειδητοποίηση της αλληλεξάρτησης σε όλα τα πεδία μπορεί να είναι ο σωστός δρόμος.

Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας τονίζει τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης στην αντιμετώπιση του εξαρτητικού φαινομένου. Η διεπιστημονικότητα όμως δεν είναι η επιλογή μόνο των κατάλληλων θεωρητικών εργαλείων. Δεν αφορά δηλαδή την εργαλειακή επιλογή των θεωριών και τον πλουραλισμό των ειδικοτήτων και των επιμέρους εξειδικεύσεων. Αφορά τη συνειδητοποίηση στην πράξη ότι το φαινόμενο της τοξικοεξάρτησης είναι πολυπαραγοντικό και πολυπαραγοντική πρέπει να είναι η αντιμετώπισή του. Δε δηλώνει τον τεμαχισμό της γνώσης σε επιμέρους ενότητες, αλλά σημαίνει συνεργατική ενότητα, οργάνωση και πολιτιστική απελευθέρωση, όπως έλεγε ο Freire. Έτσι η κοινότητα αντιμετωπίζεται ως ολότητα και δεν υιοθετεί άκριτα τα άνωθεν σχεδιασμένα προγράμματα που επικεντρώνονται στο σύμπτωμα και όχι στις αιτίες. Μόνο έτσι αναδεικνύεται η πραγματική βάση της αντιμετώπισης των εξαρτήσεων: Η ανθρωπιά!