Νατάσα Νταϊλιάνη: Οι ήρωες του «Ξανά» «εμφανίστηκαν»
απλώς ένα βράδυ, ξεχείλισαν από μέσα μου
Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Με ένα πρόσωπο που δεν ξεχνιέται εύκολα, ένα βλέμμα εξαίσιο και βαθύ, η Νατάσα Νταϊλιάνη –ηθοποιός, θεατρική συγγραφέας, δικηγόρος- είναι μια συναρπαστική προσωπικότητα, μια γυναίκα με ειλικρίνεια και θάρρος, μια φωνή δραστήρια και αγωνιστική, μια ταλαντούχα καλλιτέχνιδα με ενσυναίσθηση, οξυδέρκεια και δύναμη. Τη θαυμάζω και την παρακολουθώ με ενδιαφέρον χρόνια τώρα ως ηθοποιό, συγγραφέα και σκηνοθέτη αλλά αφορμή γι’ αυτή τη συνέντευξη στο catisart.gr στάθηκε η πρώτη κυκλοφορία θεατρικού της έργου, του «Ξανά». Πρόκειται για ένα έργο εμπνευσμένο από αυτοβιογραφικά στοιχεία, που εκλαμβάνει τον έρωτα ως προσωπικό βίωμα με κοινωνικό-πολιτικές, όμως, διαστάσεις και άρρηκτα συνδεδεμένο με τον περιβάλλοντα χρόνο και χώρο, ο οποίος είναι άλλοτε φιλόξενος κι άλλοτε εχθρικός. Δύο εραστές από τα παλιά, ένας άντρας και μια γυναίκα, συναντιούνται για να μιλήσουν, επιστρέφουν στον «τόπο του εγκλήματος» ως μια ανάγκη να εξομολογηθούν τον παρελθόντα έρωτά τους, να αποκαλύψουν τη συντριβή τους μέσα από αυτόν. Αρθρώνοντας τη βιωμένη αγριότητα της ύπαρξης και του έρωτα θέλουν να κατανοήσουν και να λυτρωθούν. Το έργο μιλά για τη «γλυκιά συντριβή που φέρνει ένας έρωτας ανεκπλήρωτος». Το συναίσθημα που αποτέλεσε και το έναυσμα για τη δημιουργικότητα της γραφής της, η οποία ξεχειλίζει από μέσα της. Η γεννημένη στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, Νατάσα Νταϊλιάνη είναι απόφοιτος της Νομικής Αθηνών και σπούδασε υποκριτική στο London Academy of Performing Arts στο Λονδίνο. Ως δικηγόρος εργάζεται στο χώρο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο θέατρο έχει εργαστεί ως συγγραφέας, σκηνοθέτης και ηθοποιός. Μεταξύ άλλων έγραψε και σκηνοθέτησε το «Buy me, μια περφόρμανς για τον homo consumens» (θέατρο Underground, 2017) και το «Ιστορίες Εμφυλίου Αγάπης» (Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου, 2016). Είναι συνιδρύτρια grassroots οργάνωσης για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των προσφύγων και της καλλιτεχνικής ομάδας gARTen. Το «Ξανά» είναι το πρώτο θεατρικό της έργο που εκδίδεται και η πρώτη θεατρική παραγωγή της gaARTen. Έκανε πρεμιέρα στις 3.4.2022 στην Αθήνα στο Βιομηχανικό Πάρκο ΠΛΥΦΑ.
Νατάσα, ποια ήταν τα αναγνώσματα των πρώτων παιδικών σου χρόνων;
*Το πρώτο ανάγνωσμα των παιδικών μου χρόνων που μου έχει χαραχτεί στη μνήμη μου είναι το «Χωρίς Οικογένεια» του Hector Malot και μετά το «Με οικογένεια». Θυμάμαι το διάβαζα ξανά και ξανά και με είχε αγγίξει βαθιά. Σκεφτόμουν αυτόν τον ήρωα για καιρό. Μετά για όλη μου την εφηβεία είχα αδυναμία στη ρωσική λογοτεχνία και ειδικότερα με είχε συγκλονίσει το “Έγκλημα και Τιμωρία” του Fyodor Dostoevsky. Αυτό που θυμάμαι επίσης είναι ότι κυριολεκτικά βυθιζόμουν μέσα στα βιβλία. Ξέχναγα τα πάντα γύρω μου. Και μου άρεσε να σημειώνω τα βιβλία, να υπογραμμίζω, να γράφω σχόλια, πολλά σχόλια, θαυμαστικά και ερωτηματικά, όλα μου τα βιβλία είναι γεμάτα από αυτά…
Για να γράψεις αντλείς έμπνευση ή υλικό και από προσωπικά βιώματα;
*Ναι, νομίζω είναι αναπόφευκτο. Το να γράφω ήταν πάντα μια ανάγκη για εμένα. Κάποτε έγραφα καθημερινά ημερολόγιο με μεγάλη σχολαστικότητα. Με βοηθούσε να αποφορτίσω έντονες καταστάσεις που βίωνα. Το υλικό δεν μπορεί να μην είναι παρά κάτι δικό μας, μου φαίνεται ακατόρθωτο να γράψω για κάτι που δεν γνωρίζω ή που δεν με αφορά. Η περίοδος της πιο εντατικής γραφής στη ζωή μου ήταν η πιο μοναχική.
Το νέο σου θεατρικό έργο, με τίτλο «Ξανά», κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Άπαρσις. Πώς νιώθεις γι’ αυτό;
*Νιώθω πολύ μεγάλη χαρά. Το έργο το είχα γράψει πολλά χρόνια πριν, κατά καιρούς το είχαν διαβάσει λίγοι φίλοι και άνθρωποι που εκτιμούσα τη γνώμη τους. Υπήρχαν σκέψεις και προτάσεις να ανέβει. Έμεινε όμως για καιρό στα συρτάρια μου. Το είχα φανταστεί κυρίως παιγμένο, το είχα σκηνοθετήσει πολλές φορές μες στο μυαλό μου. Όταν τον περασμένο Ιανουάριο ο Γιώργος Ευθυμίου από τις Εκδόσεις ΑΠΑΡΣΙΣ μου έγραψε ότι τον ενδιαφέρει πολύ, πραγματικά πήρα μεγάλη χαρά, είχε έρθει η στιγμή του τελικά… Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην αγαπημένη μου μητέρα.
Πώς εμπνεύστηκες την ιστορία του «Ξανά» και πώς εργάστηκες πάνω στη δημιουργία των χαρακτήρων;
*Η ιστορία είναι εμπνευσμένη από προσωπικά βιώματα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Απόδειξη αυτού και τα διάσπαρτα γερμανικά μέσα στο έργο. Και από μία ανάγκη συμφιλίωσης με το παρελθόν και που αφορούσε τελικά και ιστορίες που πηγαίνουν πιο πίσω στο χρόνο, ιστορίες προσωπικές των παππούδων μου, ακόμα και των γονιών μου και την έντονη επιρροή που είχαν πάνω μου. Οι χαρακτήρες είναι άχρονοι, ένας άντρας, μια γυναίκα που έρχονται αντιμέτωποι με το παρελθόν και με τον έρωτα που τους στιγμάτισε. Καλούνται να σταθούν πάνω από τα γεγονότα που τους συγκλόνισαν και να βρουν την αλήθεια τους. Και να τη μοιραστούν. Να την αρθρώσουν, που είναι και το πιο δύσκολο. Υπάρχουν πολλά συμπυκνωμένα νοήματα στο κείμενο γιατί, υποθέτω, δεν είναι εύκολο να μιλήσεις απλά για δύσκολα πράγματα… Οι ήρωες αυτοί απλώς “εμφανίστηκαν” ένα βράδυ, ξεχείλισαν από μέσα μου. Δεν εργάστηκα συστηματικά. Πολλές φορές δεν προλάβαινα καν να αποτυπώσω τις σκέψεις μου στο χαρτί, τόσο γρήγορα που έτρεχαν οι λέξεις μέσα στο κεφάλι μου …ήταν μια δύσκολη, μια έντονη διαδικασία. Έγραφα αργά τα βράδια μέχρι που κουραζόμουν.
Τι ήθελες να επικοινωνήσεις στο κοινό -αναγνώστες και θεατές- μέσα από το συγκεκριμένο έργο;
*Τη γλυκιά συντριβή που φέρνει ένας έρωτας ανεκπλήρωτος. Το ότι δεν υπάρχει καλός ή κακός στον έρωτα, ότι όλοι φέρνουν ένα βάσανο μαζί τους και πολλές φορές είναι πιο δυνατό από τον έρωτα, δεν μπορεί ο έρωτας να τα υπερκεράσει όλα. Ήθελα να επικοινωνήσω την κοινωνικό-πολιτική διάσταση που μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο για ένα έρωτα, για δύο ανθρώπους που κάποτε συναντήθηκαν μέσα στο χρόνο και δεν τα κατάφεραν. Είναι η πατρική και η μητρική φιγούρα που αναδύονται, είναι οι σχέσεις εξάρτησης, τα τραύματα που φέρνουμε μαζί μας και οι εξωπραγματικές απαιτήσεις που φορτώνουμε στον άλλον… Οι σχέσεις θέλουν πολλή δουλειά. Τέλος, αναπόφευκτα δίνω μία γυναικεία ματιά στα πράγματα, παρακολουθώ ένα νήμα να ξετυλίγεται και μία ανάγκη ρήξης με την εικόνα της εύθραυστης, υποταγμένης σε κοινωνικά πρότυπα γυναίκας, φωτίζοντας μια γυναίκα που θέλει να είναι απόλυτα ισότιμος παίχτης. «Ποια είσαι;» ρωτάει ο άντρας και εκείνη απαντά «Είμαι αυτή που έγινε δυνατή».
Πόσο χρόνο χρειάστηκες για να γράψεις το βιβλίο – θεατρικό έργο «Ξανά»;
*Δεν μπορώ να το πω με απόλυτη βεβαιότητα, νομίζω πρέπει να μου πήρε περίπου δύο με τρεις μήνες. Αλλά η διεργασία γινόταν πολύ καιρό πριν. Αφού το τελείωσα έκανα ελάχιστες διορθώσεις. Αργότερα χώρισα το κείμενο σε μικρότερες ενότητες με υπότιτλους και προσέθεσα σκηνικές οδηγίες.
Ποιες ήταν οι παράμετροι και οι ιδιαιτερότητες των τόπων, που διαμόρφωσαν την έκβαση των γεγονότων στο «Ξανά»;
Οι παράμετροι ήταν η κοινωνικό-πολιτική θέση των ηρώων και τα βιώματα και οι πληγές που κουβαλούσαν μέσα τους. Οι δικές τους ιστορίες και των προγόνων τους. Στο έργο δεν υπάρχει τοπική ή χρονική αναφορά, ωστόσο ενυπάρχει σταθερά, άλλοτε υπόγεια κι άλλοτε πιο φανερά, η παράμετρος της προσωπικής ιστορίας των παππούδων μου από την περίοδο της Αντίστασης και του Εμφυλίου. Η έκβαση των γεγονότων καθορίζεται εξαρχής από την ανάγκη των ηρώων να μιλήσουν, να καταθέσουν την αλήθεια τους, να υπερασπιστούν τις επιλογές τους και ίσως και να ξαναγνωριστούν εν τέλει ύστερα από όσα βίωσαν. Και κάποια στιγμή στο έργο οι ήρωες θα καταφέρουν να μιλήσουν πραγματικά, οι παράλληλες διαδρομές, οι παράλληλοι μονόλογοι το έργου θα γίνουν διάλογος.
Υπάρχουν πρωταγωνιστές σε τοπικό επίπεδο που συνήθως προσπερνά η «επίσημη» Ιστορία;
*Ναι απόλυτα. Αυτό μπορώ να το πω από προσωπική εμπειρία καθώς ήρθα σε επαφή κι έμαθα την ιστορία της Ελληνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις του παππού μου ο οποίος συμμετείχε στην Αντίσταση με τον ΕΛΑΣ και μετέπειτα πολέμησε με τον Δημοκρατικό Στρατό. Η μαρτυρία του ήταν συγκλονιστική και ακόμα πιο συγκλονιστικό ήταν ότι μπόρεσα αργότερα για τους σκοπούς μιας παράστασης βασισμένης σε αυτή να την επαληθεύσω λέξη προς λέξη διαβάζοντας και συζητώντας με ιστορικούς.
Τι σε ελκύει στο θεατρικό κείμενο;
*Η αμεσότητα. Η συμπύκνωση νοημάτων. Η ιδιαίτερη βαρύτητα των λέξεων. Το γεγονός ότι γράφεται για να παιχτεί. Η ποιητικότητα.
Υπάρχει η μοναξιά του συγγραφέα ή είναι μύθος;
*Νομίζω υπάρχει με την έννοια του ότι πριν από κάθε προσπάθεια για γραφή συντελείται μια μεγάλη εσωτερική κουβέντα με ήρωες που θέλουν να πουν μια ιστορία, με εικόνες που θέλουν να περιγραφούν, με μια πλοκή που θέλει να γεννηθεί. Αυτή η διαδικασία όταν αποσπάται από εξωτερικούς παράγοντες δύσκολα ολοκληρώνεται, πιθανά δεν θα προλάβει να φτάσει στο χαρτί. Προσωπικά εφαρμόζω μια πιο χαλαρή, διαλειμματική θα έλεγα συνθήκη. Στιγμές μοναξιάς και συγκέντρωσης που εναλλάσσονται με κοινωνικότητα, συζητήσεις, ερεθίσματα. Ωστόσο, ό,τι κατάφερα να ολοκληρώσω μέσα στα χρόνια σε γραπτό σίγουρα προϋπέθετε μοναξιά ή να πω καλύτερα απομόνωση.
Θέατρο, δικηγορία και λογοτεχνία διασταυρώνονται στη ζωή σου. Ποια είναι τα κοινά τους σημεία;
*Ίσως να είναι ο λόγος, οι λέξεις που είναι πολύ σημαντικές για όλες αυτές τις ενασχολήσεις. Η χρήση τους όμως είναι πολύ διαφορετική. Εμένα πάντα μου άρεσε να γράφω, από μικρή έγραφα καλές εκθέσεις, ήταν το δυνατό μου σημείο. Στη Νομική ανακάλυψα το θέατρο, χρειαζόμουν επειγόντως ένα αντίβαρο. Κατά καιρούς έχω αφήσει το ένα για το άλλο, τελικά όμως τα κουβαλάω όλα μαζί μου… Η ανάγκη νοηματοδότησης και κατανόησης της ύπαρξής μας ίσως είναι ένα δεύτερο κοινό σημείο για εμένα.
Ως δικηγόρος ασχολείσαι με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των προσφύγων. Η ελληνική νομοθεσία εγγυάται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και την ασφάλεια των προσφύγων που φτάνουν στη χώρα μας;
*Ναι, τα εγγυάται πρωτίστως το σύνταγμά της και πολλά άλλα νομοθετήματα εξειδικεύουν την προστασία τους. Ωστόσο, στην πράξη γίνονται καθημερινές και συστηματικές παραβιάσεις σε πολλά επίπεδα που ενίοτε απασχολούν και τα ΜΜΕ για τους λάθος λόγους τις περισσότερες φορές. Το επίπεδο πολιτισμού μιας χώρας στα πολιτικά συστήματα που ζούμε αντικατοπτρίζεται και μετριέται από το επίπεδο προστασίας και διασφάλισης βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους όσοι διαβιούν σε μία χώρα αδιακρίτως. Δυστυχώς βρισκόμαστε πολύ χαμηλά την περίοδο αυτή ενώ υπονομεύονται ακόμα και ποινικοποιούνται εσχάτως και δράσεις υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε σημεία πλέον ανησυχητικά για την ελευθερία και τη δημοκρατία.
Τηρείς κάποια προστατευτική ρουτίνα στην καθημερινότητά σου;
*Όχι, δυστυχώς η ρουτίνα μου είναι η μη ύπαρξη ρουτίνας τουλάχιστον αυτή την περίοδο της ζωής μου.
Είσαι ευτυχής με όσα κάνεις;
*Θεωρώ σε μεγάλο βαθμό ναι. Δεν ήμουν πάντα. Είναι σχετικά πρόσφατο επίτευγμα και χρειάστηκε να κάνω αρκετές αλλαγές στη ζωή μου προσωπικές και επαγγελματικές για να αισθανθώ καλά με τον εαυτό μου για αυτό που κάνω. Είμαι ευτυχής που πλέον «σπαταλάω» το χρόνο μου μόνο σε πράγματα που τα πιστεύω κι έχουν νόημα για μένα.
Ποια είναι η γνώμη σου για το ψέμα;
*Τα ψέμα είναι μια συνθήκη που βοηθά τον άνθρωπο να επιβιώσει και να μην εκτεθεί όταν εκείνος δεν έχει τις δυνάμεις και την απαραίτητη αυτογνωσία για να το κάνει. Έχω πει αρκετά ψέματα κατά καιρούς στον εαυτό μου για να αντέξω κάποιες καταστάσεις. Οι αλήθειες μας όμως είναι όλες εκεί… Θέλω να πιστεύω ότι αναγνωρίζω πλέον κάποιες και πορεύομαι κάπως καλύτερα με αυτές. Είναι τρομαχτικό όμως να βλέπεις πόσα λίγα επιλέγουμε να ξέρουμε τελικά. Παρόλο που γνωρίζω τα παραπάνω και ίσως επειδή έχω πολύ καλές κεραίες απέναντι στο ψέμα των άλλων, είναι σχεδόν αδύνατον να μου πει κανείς ψέματα. Αντιλαμβάνομαι έντονα την υπεκφυγή και αυτά που δεν λέγονται και πολλές φορές έχω στεναχωρηθεί και πληγωθεί για το λόγο αυτό. Σε συλλογικό επίπεδο ζούμε ένα τεράστιο ψέμα απόλυτα καθοδηγούμενο και διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας για την εξυπηρέτηση συμφερόντων ολίγων δυναστών. Είναι αισχρό το επίπεδο παραπληροφόρησης και αναξιοπιστίας του δημόσιου λόγου στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια.
Ποιος είναι, για σένα, ο ορισμός του αριστουργήματος;
*Είναι κάτι που διεγείρει τις αισθήσεις με έναν τρόπο σχεδόν επαναστατικό και δεν σε αφήνει να ησυχάσεις, με την καλή έννοια.
Έχουμε παρακολουθήσει έργα σου στο θέατρο, σε έχουμε θαυμάσει ως ηθοποιό, σε έχουμε δει να σκηνοθετείς. Ποια είναι τα σχέδιά σου για τη συνέχεια; Θα δούμε ξανά το «Ξανά» να παρουσιάζεται στη σκηνή;
*Πέρυσι αποφάσισα έπειτα από κάποια χρόνια απουσίας να ξανασκηνοθετήσω. Το έργο «ΞΑΝΑ» ανέβηκε στην σκηνή τον Μάρτιο του 2022 στον ιδιαίτερο χώρο του Βιομηχανικού Πάρκου ΠΛΥΦΑ ταυτόχρονα με την έκδοση του θεατρικού από τις Εκδόσεις Άπαρσις και ήταν μια πολύ ευτυχής συγκυρία. Έχει προηγηθεί και μία site specific παρουσίαση τον Μάιο του 2021 στo πλαίσιo του 2ου Φεστιβάλ Λυκαβηττού που κατέδειξε τη δυναμική του έργου. Σχεδιάζουμε τη σεζόν που έρχεται να παρουσιάσουμε το ΞΑΝΑ σε άλλο πλέον χώρο και ελπίζοντας σε πιο ευνοϊκές συνθήκες για όλους από αυτές του περασμένου χειμώνα. Παράλληλα ολοκληρώνω ένα θεατρικό έργο που η διεργασία του ξεκίνησε μέσα στο πρώτο lockdown το 2020 με μία ομάδα που δουλεύω στενά τα τελευταία χρόνια και βασίζεται σε κείμενα που προήλθαν μέσα από online πρόβες-συζητήσεις με την προσδοκία να μπορέσουμε κι αυτό να το παρουσιάσουμε προσεχώς.
Ποια είναι η σχέση σου με τα ζώα; Στο σπίτι σου υπάρχει κατοικίδιο;
*Αγαπώ πολύ τα ζώα και χαίρομαι όταν τα βλέπω σε καθεστώς ελευθερίας ή τουλάχιστον αξιοπρεπούς για εκείνα διαβίωσης. Είχα κάποτε σκύλο για πολλά χρόνια και τον αγαπούσα πολύ αλλά ήμουν σε θέση να τον φροντίσω κι εγώ και η οικογένειά μου, ζούσα σε μονοκατοικία με κήπο τότε. Μου είναι προσωπικά δύσκολο να “εγκλωβίσω” ένα ζώο σε ένα διαμέρισμα, ίσως δεν είναι ακριβώς έτσι για εκείνο αλλά εγώ έτσι το αισθάνομαι.
Ευχαριστώ πολύ, Νατάσα.
*Κι εγώ ευχαριστώ.
To «Ξανά» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΠΑΡΣΙΣ από τις 26 Ιουλίου 2022 και έχουν ήδη γίνει τοποθετήσεις στα παρακάτω βιβλιοπωλεία της Αθήνας:
Εν Αθήναις, Μαυροκορδάτου 9 (Ακαδημίας-Ζωοδόχος Πηγή), τηλ. 210-3830491
